134 βιβλίο - Ίβο Άντριτς, «Η Δεσποινίδα»

                                                                                                       

134 Βιβλίο
31 Οκτωβρίου 2018

Πρόταση Άννας Παντζή

                                                                   

Βιολέτα Παπαδοπούλου

Η τραγική ιστορία μιας γυναίκας από τη Σερβία, της Ράικα ή Δεσποινίδος, που εκτυλίσσεται στο Σεράγεβο και στο Βελιγράδι στις αρχές του 20ού αιώνα.

Η ηρωίδα ζει όλη της τη ζωή στεγνώνοντας την ψυχή της και αφιερώνοντας όλες της τις δυνάμεις στην απόκτηση και συσσώρευση πλούτου, με τοκογλυφία και σκοτεινές συναλλαγές.

Ο συγγραφέας μας την παρουσιάζει από τα παιδικά της χρόνια έως τον θάνατό της, περιγράφοντας πολύ πειστικά τον χαρακτήρα της και τις αιτίες διαμόρφωσης της σκληρής συμπεριφοράς της απέναντι σε όλους, ακόμη και στον ίδιο της τον εαυτό. Ενώ παράλληλα, περνάει μπροστά μας και κομμάτι της ιστορίας των λαών της περιοχής και οι αναταραχές των πολέμων.

Οι μόνες μορφές που μπόρεσαν να την κάνουν την Δεσποινίδα να νιώσει άνθρωπος ήταν ο πατέρας της, που έγινε όμως για αυτήν το αρνητικό σύμβολο που διαμόρφωσε τη ζωή της, ο θείος Βλάντο και ο μπον βιβέρ Ράσκο. Αυτός ο τελευταίος είναι και ο μόνος που κατόρθωσε να την κάνει να χάσει τον έλεγχο του μυαλού της και να νιώσει αισθήματα μητρικά ή και κρυφο-ερωτικά.

Η Ράικα είναι μία μορφή που γεννάει λύπη, απέχθεια, θυμό, αποστροφή, για την τυφλή αγάπη του χρήματος και για την απληστία, που καταστρέφει τον ίδιο τον φιλάργυρο και όλες του τις σχέσεις.

Για την εποχή που αναφέρεται το βιβλίο, επιπλέον αποτελεί και έναν αντιήρωα, που αντιπροσωπεύει όλα όσα οι άνθρωποι θέλουν να ξεχάσουν, μαύρες μορφές που γεννήθηκαν από τις ανάγκες του πολέμου και έζησαν σε βάρος των συνανθρώπων τους, εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία τους να καλύψουν έστω τις βασικές τους ανάγκες.

Μου έλειψαν οι δυνατές στιγμές στο βιβλίο, η πλοκή ήταν σε όλη την αφήγηση επίπεδη και πάνω κάτω η ίδια, ενώ η όποια κορύφωση ήρθε στις τελευταίες σελίδες του.

Κατερίνα Τσίχλα

Το βιβλίο του Άντριτς βασίζεται σ ένα πρόσωπο και μια πληγή. Μιλά για την Ράικα και τον συνεχή αγώνα της ενάντια στη χαρά, αντίδραση σταθερή και πάγια που ξεκίνησε από το εφηβικό της τραύμα. Μια ψυχική ζημιά από την αναπάντεχη πατρική οικονομική πτώχευση που όταν έγινε έφερε δύο συνέπειες. Τον θάνατο του προστάτη πατέρα και τον ευτελισμό που ένιωσε το έως πρόσφατα παιδί απέναντι στη ξαφνική φτώχεια. Ντροπή και αναξιοπρέπεια την κυρίευσαν γιατί έτσι εκείνη προσέλαβε την έλλειψη. Ανθρώπινη φθορά που δεν την συγχωρούσε, δεν την αξίωνε σαν κάτι που επιτρεπόταν να της συμβεί. Σαν άνοιγμα πηγαδιού στην ανασφάλεια για την ύπαρξη την ίδια, σαν προσωπική ευθύνη για την διόρθωση του κακού. Και από τότε η δεσποινίδα έδωσε μια μάχη με φανατισμό και ύφος μάρτυρα εναντίον της ζημιάς και της σπατάλης. Έθαψε οριστικά μέσα της κάθε αίσθημα ευσπλαχνίας και μεγαλοσύνης, αγάπης και ευγένειας, βαπτίζοντας τα λόγους και αιτίες για ισόβια καταδίκη στην καταστροφή. Ταύτισε κάθε ευαισθησία με αδυναμία. Ορκίστηκε και κράτησε τον όρκο ότι θα ελέγχει τη ζωή της. Στη μάχη έχασε κάθε ανθρώπινη επαφή, τις θεωρούσε περιττές, έχασε έτσι ακόμα και το όνομα της, άχρηστο χωρίς τους άλλους, αφού ο μόνος κόσμος που αναγνώριζε ήταν αυτός του χρήματος. Προτίμησε να ξοδέψει κάθε προσωπική της δύναμη, κάθε στιγμή ανάπαυσης, κάθε ενδεχόμενο υγείας στο βωμό της αποστροφής για τη σπατάλη. Εκμεταλλεύτηκε κάθε ανθρώπινη ανάγκη στην ευνοϊκή για αυτήν συγκυρία του Μεγάλου Πολέμου για να γεμίσει τις κασέλες της με ληστρικούς τόκους. Μοναδικό ρήγμα, μια υποψία έρωτα για έναν νεαρό, που καθόλου τυχαία της θύμιζε αδιόρατα, ένα χαμόγελο που ερχόταν από την ευτυχισμένη παιδική της ηλικία. Πέφτοντας θύμα του, ο κύκλος ζώσας ζωής έκλεισε με κλειδαριά ασφαλείας.

Το χρώμα της μιζέριας και της ψυχικής φτώχειας αποδίδει ο Άντριτς σ ένα μυθιστόρημα που τοποθετείται στην εποχή γύρω από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στον τόπο που στάθηκε αφορμή για την έναρξη του. Δίνει στον αναγνώστη την μικρή εικόνα της προσωπικής μικρότητας και δυστυχίας, μέσα στη μεγάλη, της πάλης εθνικισμών και θρησκευτικών ιδεολογιών. Με το ύφος του, την επαναληπτικότητα, το περίκλειστο της ατμόσφαιρας και την σκοτεινή σκιαγράφηση του χαρακτήρα της ηρωίδας, πείθει ότι ο εχθρός μπορεί να είναι απολύτως και ο εαυτός.