135 βιβλίο - Ζοζέ Σαραμάγκου, «Το ταξίδι του ελέφαντα»

135 Βιβλίο
Τετάρτη 15 Νοεμβρίου 2018

Πρόταση Χριστίνας Κελεσίδου

Κατερίνα Τσίχλα 

Ένα ιδιαίτερο δίδυμο, τετράτονος μάλλον υπάκουος και συμπαθής γκρίζος ελέφαντας και ο κατ’ επάγγελμα φροντιστής του, κάνουν το δεύτερο μεγάλο τους ταξίδι. Έχουν έρθει από την Ινδία στη Λισσαβόνα, ζωντανό αξιοθέατο για την αυλή του βασιλιά, κόσμημα για τη ματαιοδοξία του. Είναι μονόδρομος για τις ικανοποιημένες ματαιοδοξίες, να δημιουργούν την ανάγκη για απαλλαγή από αυτές. Έτσι ο βασιλιάς μεταμφίεσε τη βαρεμάρα του σε προσφορά για έτερο υψηλό πρόσωπο, άφησε να φανεί κροκοδείλια συγκίνηση αποχωρισμού, γιατί πως αλλιώς να χαρακτηρίσουμε ένα αίσθημα που εμφανίζεται μόνο για λίγο την ώρα του αντίο, και ξαπόστειλε τον ελέφαντα για ένα ακόμα ταξίδι, διαγώνια της Ευρώπης με προορισμό μια νέα βασιλική αυλή, των κυρίαρχων Αψβούργων στη Βιέννη. Στρατιωτική συνοδεία ετοιμάστηκε, ετοιμοπόλεμη για να αντιμετωπίσει από λύκους και καιρικά φαινόμενα έως ανταρσίες και αποκλίσεις. Ο πόλεμος άλλωστε ήταν και η μόνη και για όλα απάντηση των ανθρώπων, μ αυτόν δικαιολογούσαν τον λόγο της ύπαρξης τους αφού ζούσαν με την ικανοποίηση ότι θα μπορούσαν να βρεθούν στη μηχανή του. Ο Ινδός συνοδός του ελέφαντα, Χριστιανός από επάλειψη, αναγκασμένος να παίξει το παιχνίδι της ζωής, ελισσόταν όπως τα κατάφερνε για να αντιμετωπίσει από τον άγνωστο σ΄ αυτόν καιρό, ως τον άγνωστο τόπο και κυρίως τα άγνωστα ανθρώπινα τερτίπια. Ο καθολικισμός εκβίαζε για να νικήσει στη μάχη με τον νέο Λούθηρο και κατασκεύαζε προσωρινές αναστολές των φυσικών νόμων, επίσημη ορολογία για το θαύμα που τραβιέται από τα μαλλιά. Το ταξίδι έφτασε στο τέρμα του, αφού ο ελέφαντας πρόλαβε να δει τον εαυτό του να γλιστρά σε αλπικά φαράγγια και να του ξύνουν κομμάτια πάγου από τη ράχη του, περιπέτειες πολύ μακρινές από αυτές που είχε γεννηθεί για να ζήσει. Ολοκλήρωσε τη διαδρομή ευγενικός, συναισθηματικός, ηρωικός, όπως καθόλου δεν του αναλογούσε, αλλά τα απέδειξε όλα σε πείσμα και σε διαφορά της αναμφίβολα ανθρώπινης μικρότητας. Το άδοξο του δικού του τέλους, έφερε και την συνεπή απώλεια του συντρόφου του. Και αυτά όχι την ώρα της δράσης για να την στιγματίσουν με αποτυχία αλλά μακριά από τα φώτα της, μόνο για να δείξουν το σύντομο τέλος κάθε διαφορετικού.

Ο Ζοζέ Σαραμάγκου, με το χαρακτηριστικό άπνοο τρόπο γραφής του, μας μεταφέρει στις συνήθειες του 16^ου αι., στην Ευρώπη των μοναρχών, της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας, της πολεμικής χαράς ως κρατικό μέρισμα για τις ζωές των υπηκόων. Χρησιμοποιεί τον σαρκασμό και το χιούμορ του και τους ατελείωτους συμβολισμούς του για να μιλήσει για μια σκοτεινή περίοδο που η βασιλεία και ο καθολικισμός σκότωνε κάθε ίχνος ελευθερίας. Και όλα αυτά με όχημα έναν ελέφαντα, πλάσμα που δεν ανήκε εξ ορισμού στην εικόνα, για να ρίξει σ αυτήν έναν άλλου τύπο προβολέα και να φανεί το απαράλλακτο της πραγματικότητας.

Βιολέττα Παπαδοπούλου

Ο συγγραφέας, παιδί φτωχής αγροτικής οικογένειας, παρ’ όλη την αγάπη του για τα γράμματα, αναγκάστηκε να τελειώσει το τεχνικό, αντί του κλασικού λυκείου, για να μπορέσει να εργαστεί.

Σαραμάγκου στα πορτογαλικά θα πει άγριο ραδίκι και ήταν ένα ψευδώνυμο της οικογένειάς του, που ενσωματώθηκε τυχαία στο επώνυμό του.

Το 1993 εγκατέλειψε την Πορτογαλία, από εκνευρισμό προς την πορτογαλική εκκλησία.

Αυτοδίδακτος , έγραψε εξαιρετικά βιβλία, καθιερώνοντας ένα δικό του τρόπο γραφής, χωρίς παραγράφους, τελείες, χωρίς κεφαλαία γράμματα.

Και όσο και αν ξενίζει αυτό στην αρχή, η φρεσκάδα του γραψίματος του, η λεπτή ειρωνεία, η σάτιρα της εξουσίας του Κράτους και της Εκκλησίας, κρατούν τον αναγνώστη σε ενδιαφέρον και εγρήγορση από την αρχή ως το τέλος της ιστορίας που διαλέγει να αφηγηθεί.

Το Ταξίδι του Ελέφαντα συνδυάζει όλες τις παραπάνω αρετές και επιπλέον μας παρουσιάζει την τρυφερή σχέση ενός ελέφαντα με τον μαχούντ του, αλλά και με τους ανθρώπους που τυχαίνει να συμπαθήσει.

Σεβασμός στην ανθρώπινη καλοσύνη, στη φιλία, στον κατατρεγμένο, στην ανωτερότητα της άδολης ψυχής των ζώων, στο μεγαλείο της φύσης.

Χλεύη στις θρησκείες και στους τρόπους που χρησιμοποιούν και κατευθύνουν τις φοβίες των ανθρώπων, για να τους επιβληθούν. Στους άρχοντες , που καλοπερνούν και αυθαιρετούν, χωρίς να υπολογίζουν τη γνώμη κανενός, χωρίς να αναγνωρίζουν την μικρότητά τους ή την αξία ανθρώπων που δεν κατέχουν αξίωμα.

Χαρακτηριστικές φράσεις

«Οι βασιλείς, ο αρχιδούκας, όλοι τους μαχούντ είναι, ανεβασμένοι σε ελέφαντα».

«Είμαστε όλο και περισσότερο, τα ελαττώματα που έχουμε, όχι τα προτερήματά μας».