132 βιβλίο: Ορχάν Παμούκ, «Ιστανμπούλ»

132 βιβλίο

3/10/2018

πρόταση Χριστιάνας Βέλλου

Βιολέττα Παπαδοπούλου

'Ενα βιβλίο-ποίημα για την γενέτειρα πόλη του συγγραφέα, γεμάτο ασπρόμαυρες φωτογραφίες της Πόλης της νιότης του, με τα βαπόρια της, τον Βόσπορο, την ομίχλη,τα σοκάκια, τα γυαλί, τους φτωχούς ανθρώπους, την μελαγχολία της.

Μια μελαγχολία διάχυτη σε όλο το βιβλίο, που μαζί με την φαντασία και την λυρική αφήγηση του Παμούκ, μας δίνουν ολοζώντανη την εικόνα της Κωνσταντινούπολης των μέσων του 20ού αιώνα.

Του αρέσει ο χειμώνας, το χιόνι, τα καλντερίμια, οι άνθρωποι που τρέχουν να ζεσταθούν, τα σκυλιά στους δρόμους, η θάλασσα, η κουλτούρα του φεγγαριού και οι ζωγραφιές όλων αυτών. Ο Βόσπορος μας λέει είναι η θεραπεία, σε μια πόλη που έχασε την λαμπρότητά της και που φτωχαίνει, μην μπορώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στο παρελθόν και στην δυτικοποίηση του σήμερα.

Γίνονται εκτεταμένες αναφορές σε στιγμές της προσωπικής του ζωής, στις σχέσεις με τους γονείς και τους συγγενείς του, που τους περιγράφει με τρυφερότητα και αγάπη, στα σπίτια που μεγάλωσε, όλες με τη ματιά ενός ποιητή ή ενός ζωγράφου.

Κάπου λέει πως «΄Ο,τι κι αν γίνει, ο άνθρωπος στο τέλος μπορεί να πάει να περπατήσει στο Βόσπορο» ή κάπου αλλού ότι» Ο εκδυτικισμός πρόσφερε την απόλαυση σε μένα και σε εκατομμύρια κατοίκους της Ινστανπουλ να βρίσκουν εξωτικό το παρελθόν τους».

Και, εν τέλει, μετά από τις αναζητήσεις του ανάμεσα στη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική, έγινε συγγραφέας, όπως κλείνει το βιβλίο του.

Κατερίνα Τσίχλα

Ο Ορχάν Παμούκ ολοκλήρωσε το 2003 το βιβλίο του Ιστανμπούλ, μην έχοντας εγκαταλείψει ως τότε ποτέ την γενέθλια πόλη. Αφοσιωμένος παντοτινά σ αυτήν, συνδέει τα χαρακτηριστικά της  με  τον ορισμό της  δικής του υπόστασης και γράφει ένα βιβλίο για την κοινή τους μοίρα.

Το παιδί Ορχάν μεγαλώνει τη δεκαετία του 50 σε μια μεσοαστική οικογένεια που, αναμορφώνοντας την παράδοση της παλιάς οθωμανικής, συγκεντρώνεται σε μια μοντέρνα πολυκατοικία. Η τάση εκδυτικισμού έστησε το σπίτι με αρ νουβό επίπλωση και γιαπωνέζικα παραβάν, κλειδωμένους μπουφέδες και ανέγγιχτο πιάνο, όλα διαθέσιμα για να εκτεθούν πάνω τους κορνιζαρισμένες οικογενειακές φωτογραφίες. Ο συγγραφέας περιγράφει την αίσθηση που αποκομίζει από τις αναμνήσεις του, άθροισμα πολλών και διαφορετικών μεταξύ τους στιγμών. Τα γιορτινά τραπέζια με το πλήθος των καλεσμένων στο σαλόνι που αργότερα  γινόταν  και πάλι σκοτεινό μουσείο-εκθετήριο. Τα μοναχικά παιχνίδια της ανερμάτιστης φαντασίας του, τα μαχητικά-ανταγωνιστικά με τον μεγαλύτερο αδελφό. Την εικόνα του πατέρα είτε αφιερωμένου στο διάβασμα της εφημερίδας στην ώρα της παρουσίας του, είτε αποτυπωμένη σαν ίχνος στον εκνευρισμό της μητέρας στην ώρα της απουσίας του. Τη δυσαρέσκεια από τους ζωηρούς συζυγικούς καβγάδες, την οικονομική ανασφάλεια των πρώην πλούσιων που έβλεπαν τη σμίκρυνση της περιουσίας τους. Σχολεία και δάσκαλοι, εφηβεία και αναζητήσεις. Ψηφίδες από πολυποίκιλες στιγμές που ο συγγραφέας   βιώνει μάλλον θλιμμένα με φόντο την εξίσου θλιμμένη πόλη του.

Τα χαλάσματα της παρηκμασμένης αυτοκρατορίας εκπέμπουν εγκατάλειψη και μελαγχολία, αίσθηση που ανακατεμένη με τον αέρα της, εισπνέεται από τον Παμούκ αναγκάζοντας τον να την αντιπαλέψει αρχικά, να την αφομοιώσει τελικά. Τη θέση της φθοράς, δεν είχε πάρει ένας καινούργιος δυνατός κόσμος. Η Κεμαλική δημοκρατία έδωσε μια εικόνα εξευρωπαϊσμού και έτσι ο θρυμματισμένος οθωμανικός πολιτισμός εξεταζόταν πλέον για τα εξωτικά χαρακτηριστικά του. Το Βυζάντιο επέβαλε, με τις μνημειακές παρούσες του ομορφιές, να μετατραπεί η πόλη από εθνική σε κοσμοπολίτικη. Όμως η Ιστανμπούλ του 41^ου παραλλήλου μοιράζεται με τους εκατομμύρια κατοίκους της τη λύπη για τις νίκες που πέρασαν, για την απώλεια του μεγαλείου. Η φτώχια μαραίνει την πόλη που δεν εμφανίζεται πια σαν ιστορικός, αλλά σαν ξεπεσμένος τόπος με γκριζόχρωμους κατοίκους. Οι δυτικοί περιηγητές, ζωγράφοι, ποιητές, συγγραφείς την αποδίδουν σε άσπρο-μαύρο και τη ψυχή της, τον Βόσπορο, πάντα με λυρικό χρώμα και τοξοειδείς καπνούς από τα φουγάρα των καραβιών, αποκαλύπτοντας έτσι ότι δεν κατοικούν εκεί.

Ο Παμούκ γράφει μια αυτοβιογραφία για τα νεανικά χρόνια της ζωής του, δίνοντας στον αναγνώστη όλα τα στοιχεία  με τα οποία η  ιδιοσυγκρασία της πόλης του, γέννησε τις συνθήκες και τις επιλογές της ζωής του.