99 Άντον Τσέχοφ, "Ο θάλαμος αρ. 6"

Ο θάλαμος αρ. 6

Άντον Τσέχοφ

μετάφραση: Άρης Αλεξάνδρου

Εκδόσεις Γκοβόστη, 2012

111 σελ.

99ο βιβλίο

30/11/2016 

πρόταση Αρχοντούλας Διαβάτη

Αρχοντούλα Διαβάτη

«Γεννήθηκα στην πόλη Ταγκανρόγκ το 1860. Φοίτησα στο ελληνικό σχολείο του ναού Αγίου Κωνσταντίνου όπου έμαθα να μιλάω τα νέα ελληνικά (αλλά φεύγοντας από το σχολείο λησμόνησα γρήγορα τη γλώσσα), έπειτα πήγα στο γυμνάσιο. Το 1879 εισήλθα στο πανεπιστήμιο της Μόσχας, στην ιατρική σχολή, τελείωσα τις σπουδές το 1884 και έλαβα δίπλωμα γιατρού. Το 1890 ταξίδεψα στη νήσο Σαχαλίνη. Τούτη τη χρονιά, δηλ. το 1900, η Ακαδημία Επιστημών μ’ εξέλεξε επίτιμο ακαδημαϊκό. Μένω τώρα στη Γιάλτα, στην Κριμαία, γιατί τα τελευταία 2-3 χρόνια δεν αισθάνομαι εντελώς καλά στην υγεία μου».

Επανεκδόθηκε η νουβέλα Ο θάλαμος αρ. 6 του Τσέχοφ, πριν τέσσερα χρόνια, σε μετάφραση Άρη Αλεξάνδρου, από τις εκδόσεις Γκοβόστη. Έχασα το αντίτυπό μου και βρήκα και διάβασα το βιβλίο σε μετάφραση της Μέλπως Αξιώτη, στις εκδόσεις Κέδρος.

Ο Θάλαμος αρ.6 είναι ένα κολαστήριο μάλλον, η ζοφερή ψυχιατρική πτέρυγα ενός νοσοκομείου στη ρωσική επαρχία, όπου ρεαλιστικά περιγράφεται- η κριτική τονίζει την παρατηρητικότητα του βιωματικού κειμένου ενός γιατρού όπως ο Τσέχοφ, μιλώντας για ανατομία της καθημερινής πραγματικότητας- η καταδίκη σε εγκλεισμό του γιατρού Ράγκιν, όταν έπαψε να εντάσσεται στον μέσο όρο και να ταυτίζεται με το ρόλο του. Η αποκλίνουσα συμπεριφορά του, η διαφορετικότητα, δεν έγινε δεκτή τότε όπως δεν γίνεται ούτε σήμερα. Ο χειρούργος Ράγκιν, ο Διευθυντής της κλινικής, ευγενικός, δειλός και παραιτημένος, ένας άνθρωπος αλλοτριωμένος, οι τέσσερις έγκλειστοι, ένα άθλιο σκηνικό μάλλον, και ο Ιβαν Γκρόμοφ, ένας ενδιαφέρων μορφωμένος ασθενής, με τον οποίο ο γιατρός αναπτύσσει μια έντονη σχέση πνευματικής επικοινωνίας, πέρα από τις κοινωνικές συμβάσεις, μας συμβούλευαν οι γονείς ), συζητώντας μαζί του καθημερινά για τον εγκλεισμό, το νόημα της θεραπείας και του πόνου, τη φυλακή, τις ιδέες, τη ματαιότητα, τη ζωή και τον θάνατο . Υπάρχει και ο ανθρωποφύλακας Νικήτας, που εκπροσωπεί την καταστολή, μέχρι και τη φυσική βία που αυτή συνεπάγεται, και ο φίλος Αβεριάνιτς, Διευθυντής του ταχυδρομείου. Η πλοκή φέρνει σε αλληλεπίδραση όλους τους παραπάνω, με τον Διευθυντή να καταλήγει τρόφιμος της ψυχιατρικής κλινικής που διηύθυνε και την τέλεια εξόντωσή του, όταν καταλαβαίνει ότι παγιδεύτηκε και η θεωρία απέχει από την πράξη. Εντός σου είναι τα εμπόδια, διακήρυττε στις συζητήσεις με τον Ιβαν, ενώ τώρα και ο ίδιος ασφυκτιά και δεν γνωρίζει έλεος. Αφήνεται και πεθαίνει από θυμό, απελπισία και ντροπή, θύμα της πανίσχυρης κοινωνικής οργάνωσης που δεν συγχωρεί τη διαφορετικότητα. Τρέλα και η λογική- τα όρια είναι ανατριχιαστικά ρευστά ανάμεσα στις δυο κατηγορίες. Ο γιατρός ταξινομείται τρελός και καταδικάζεται σε εγκλεισμό. Υπάρχει ο σωματικός και ο ψυχικός πόνος και η θεωρία των στωικών, όπου παρέπεμπε ο γιατρός τον ασθενή του, είναι μόνο μια θεωρία. ΜΙΑ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ για τις συνθήκες κράτησης των Ρώσων ψυχασθενών, στο τέλος του 19^ου αιώνα, είναι η νουβέλα. Ένα κατηγορώ κατά της υποκρισίας, του μικροαστισμού και του κοινωνικού αυτοματισμού. Θέματα όπως η προσωπική μας ευθύνη για τα κακώς κείμενα και τη διαφθορά είναι σήμερα και πάντα καθοριστικά.

Κατερίνα Τσίχλα

Ο συγγραφέας Α. Τσέχοφ, στη νουβέλα Ο θάλαμος αρ.6, παίρνει αρχικά το  λόγο  ως ενδο-διηγηματικός αφηγητής που ξεναγεί τον αναγνώστη στο χώρο και του συστήνει τα πρόσωπα. Πέντε έγκλειστοι ονοματισμένοι φρενοβλαβείς, κάτω από την εξουσία-φροντίδα ενός «θηριοφύλακα». Αρχικά από την άλλη πλευρά ο γιατρός του νοσοκομείου.

Οι τρόφιμοι είναι περιπτώσεις ανθρώπων που η δομή της ρωσικής επαρχιακής κοινωνίας, οδήγησε σε απόλυτο και ισόβιο εγκλεισμό, ο οποίος με τη σειρά του εξαθλίωσε τον ευαίσθητο ψυχισμό τους. Ο συγγραφέας χρησιμοποιώντας  την περιγραφή ατυχών συγκυριών της ζωής ενός από τους δυστυχείς, παρουσιάζει το απλό της κατάπτωσης. Η τυχαία αποτύπωση μιας εικόνας καταδίωξης άλλων, στους νευρώνες του εγκεφάλου του, προκάλεσε στον ευέξαπτο και φιλύποπτο χαρακτήρα του, τη  βαθμιαίως εμμονική βεβαιότητα της δικής του καταδίωξης. Το σύνδρομο τιμωρήθηκε με απομόνωση.

Τα κεφάλαια της νουβέλας εναλλάσσουν  αποσπάσματα από την αθλιότητα  των ημερών των  φρενοβλαβών στην τρομακτική πτέρυγα και  από την  εύτακτη  ζωή του αδιάφορου για την υγεία και πορεία τους, γιατρού τους. Σκιαγραφημένη φιγούρα  υπαλλήλου σε μηχανισμούς που επιτρέπουν την ανεξέλεγκτα ατελή εξάσκηση του κρατικού «υπηρετείν». Ο γιατρός καταβεβλημένος από την αδυναμία της κοινωνίας να τον εμπνεύσει και από την προσωπική του επιλογή  αδυναμίας  να εμπνευστεί από ότι άλλο πέρα από τον κόσμο των βιβλίων και της φιλοσοφίας, αποφεύγει συνειδητά την ενασχόληση με τους ασθενείς.

Η ανατροπή συμβαίνει στη συνάντηση του γιατρού με τον εμμονικό  έγκλειστο. Ο γιατρός βρίσκει ενδιαφέρον στις μη αναμενόμενες γι’ αυτόν φιλοσοφικές αναμετρήσεις ανάμεσα στις θεωρητικές και ουσιαστικές νοηματοδοτήσεις της ζωής. Η οπτική του ασθενούς τον διεγείρει πνευματικά και γίνεται αφορμή για μια συναναστροφή που αιτιάται της προσωπικής του καταστροφής. Ο κρατικός μηχανισμός , οδηγούμενος από έναν «εποφθαλμιώντα» της επαγγελματικής θέσης του γιατρού, τον απομακρύνει ,τον καθαιρεί,  τον  εξαθλιώνει, τον καθιστά τον  έκτο τρόφιμο της πτέρυγας, και ως τέτοιος οδηγείται στο θάνατο.

Ο Α. Τσέχοφ κάνει ένα διαυγές σχόλιο για τη μη αποδοχή της διαφορετικότητας, την εξουσία, την τύχη, τη  σχετικότητα , τη διαπλοκή, την τυχαία ανατροπή.

Βιολέττα Παπαδοπούλου

Ο Τσέχωφ, με την ήρεμη αφήγησή του, την υπόγεια ειρωνεία και την  ανάγλυφη περιγραφή των χαρακτήρων, μας μεταφέρει σε ένα ρωσικό χωριό στα τέλη του 19^ου αιώνα, όπου μας παρουσιάζει το νοσοκομείο, με τις απαρχαιωμένες και μη λειτουργικές υπηρεσίες του και, ειδικότερα, τις συνθήκες διαβίωσης των έγκλειστων ψυχοπαθών του θαλάμου αρ.6 .

(Πιθανόν να εμπνεύστηκε από την υπηρεσία του σαν γιατρού  σε νοσοκομεία της επαρχίας και τις άθλιες συνθήκες λειτουργίας τους).

Εκεί, ένας τρόφιμος ξεχωρίζει, ο Ιβάν Γκρομόφ, που  υποφέρει από μανία καταδίωξης και βασανίζεται από το φόβο ανύπαρκτων κινδύνων, που ταλαιπωρούν το, κατά τα άλλα, ευφυέστατο μυαλό του και την οξυδερκή κρίση του.

Με τον τρόφιμο αυτόν δένεται ψυχικά ο γιατρός του νοσοκομείου Αντρέι Γεφίμιτς, εκτιμώντας την ευρύνοια και τους προβληματισμούς του, μη κατανοώντας τους λόγους , που έφεραν τον ασθενή σε αυτή τη θέση.

Και για το δέσιμο αυτό και τη συμπάθεια του γιατρού σε έναν άνθρωπο, που τον θεωρούν τελειωμένο και παρία, κατηγορείται από συνάδελφό του γιατρό, που εποφθαλμιά την θέση του, που συνεπικουρείται από τον άγριο και άξεστο δεσμοφύλακα του θαλάμου, ο ίδιος ο Γεφίμιτς , για συμπεριφορά που ξεφεύγει από τα όρια της λογικής και της ευπρέπειας.

Κάτι που στο τέλος τον οδηγεί στον εγκλεισμό στο θάλαμο αρ. 6, χάνοντας όλα τα προνόμιά του και, τελικά, την ίδια τη ζωή του, ζώντας μέσα στον εξευτελισμό της απάνθρωπης συμπεριφοράς, που επεφύλασσε το νοσοκομείο , σε όσους είχαν την ατυχία να εισαχθούν σε αυτό.

Θλιβερές εικόνες, θλιβερή ζωή, με ανθρώπους χωρίς ενδιαφέροντα ή, αντίθετα, με όσους σκέφτονται λίγο παραπέρα από τις κοινοτυπίες, να χαρακτηρίζονται τρελοί και αποδιοπομπαίοι.

Και, τελικά, μας κάνει να σκεφτούμε, πόσο δύσκολο είναι να κατανοήσει ο βολεμένος, ο καλοπληρωμένος, ο υγιής, τον άρρωστο, τον φοβισμένο, τον ανήμπορο, τον απελπισμένο!

Χριστίνα Βουμβουράκη

Η αρχική μου παρατήρηση -ω, τι ευτυχής σύμπτωση η μετάφραση του τίτλου στα ελληνικά περιέχει την λέξη θάλαμος! *μια λέξη που σχετίζεται με τον εγκέφαλο, αποδεδείχθηκε τελικά επιφανειακή.  Στον πρωτότυπο τίτλο η αντίστοιχη ρωσική λέξη «палата», προέρχεται από την λέξη «παλάτι», αλλιώς «οίκος», η όποια κατά τα τσαρικά χρόνια ήταν ευρέως διαδεδομένη και για την ονομασία δημόσιων κοινωφελών ιδρυμάτων. Πόσο πιο ταιριαστή αυτή η λέξη, για ένα κείμενο που μιλάει για την ευκολία της κοινωνίας να ορίσει η ίδια ως «σπίτι», ισόβιο μάλιστα, ενός ψυχικά ασθενούς ή διαφορετικού ατόμου, το άθλιο κρεβάτι ενός ψυχιατρείου.

Το κείμενο, αν και είναι τοπικά και χρονικά απόλυτα προσδιορισμένο, εμφανίζει μια διαχρονική και διατοπική διάσταση, επειδή αποκαλύπτει και αγγίζει με κατανόηση και τρυφερότητα τις πληγές της ανθρώπινης ύπαρξης, σε αρχετυπικό επίπεδο. Αρχικά περιγράφει διεισδυτικά πρόσωπα και καταστάσεις και στη συνεχεία γίνεται αποκαλυπτικό, ξεγυμνώνοντας την τακτική των πολλών να διαχωρίζουν και να απομονώνουν τις προβληματικές ή αδύναμες προσωπικότητες για να διατηρήσουν την ασφάλεια τους (άμυνα) ή για να κερδίσουν έδαφος (επίθεση). Δεν παίρνει όμως, την μορφή μιας καταγγελίας, ώστε ο αναγνώστης είτε να το προσπεράσει εύκολα ως κάτι που δεν τον αφορά, είτε ορθολογικά να πάρει θέση υπέρ ή εναντίον. Αντιθέτως, ο Τσέχωφ με μαεστρία εγκαθιστά στο μυαλό του εξωτερικού παρατηρητή-αναγνώστη την αμφιβολία για την θέση στην όποια στέκεται. Εν ολίγοις, του ψιθυρίζει την σκέψη: «αν συνέβη σε αυτόν, μπορεί να συμβεί και σε εσένα», μια σκέψη που καλλιεργεί την ευαισθησία του υποκειμένου στην κατανόηση του «άλλου» που είναι ή θεωρούμε ότι είναι στην απέναντι πλευρά.

Κι όμως, η αίσθηση μου είναι ότι ο Τσέχωφ δεν «κατηγορεί» αόριστα την κοινωνία για αναλγησία και υποκριτική συμπεριφορά, αλλά το κάθε άτομο ξεχωριστά. Γιατί τελικά, εμείς είμαστε αυτή η κοινωνία, που τοποθετούμε «κάπου εκεί έξω»,  ενώ χαιρόμαστε, μάλιστα, την θαλπωρή της ζέστης αγκαλιάς της. Ακόμη και τα «θύματα» της ιστορίας φέρουν μεγάλο μέρος ευθύνης για την κατάσταση τους. Ο ένας έχει εισαχθεί στο άσυλο από υπέρτατο φόβο κι ο δεύτερος από υπερβολική αδιαφορία. Ο φόβος που τρέφεται από το έμφυτο ένστικτο αυτοσυντήρησης  και η αδιαφορία ως μεταφυσικό κενό, είναι τα κυριότερα βαρίδια στον βηματισμό της ανθρωπότητας προς το καλύτερο.

Και δεν μας έφτανε, ως αναγνώστες, το ότι ερχόμαστε αντιμέτωποι με το κοινωνικό μας χρέος, επιπλέον πρέπει να υποστούμε μια εν δυνάμει αμφισβήτηση της κοσμοθεωρία μας, μια που μέσα από την ιδεολογική σύγκρουση του τροφίμου Ιβαν Ντμήτριτς Γκρόμοφ και του γιατρού Αντρέι Εφίμιτς Ράγκιν,  γίνεται αντιληπτό το πόσο βαρύνουσα είναι στην διαμόρφωση της, η απόλυτα συγκεκριμένη θέση μας στον κόσμο. Το «θέλω να μάθω γιατί θεωρείτε τον εαυτό σας αρμόδιο» είναι μια ερώτηση που απευθύνεται προς όλους μας εν γένει για τις απόψεις μας και κυρίως τις φιλοσοφικές μας τοποθετήσεις.

Κλεοπάτρα Τσάκουρη

Η νουβέλα του Ρώσου συγγραφέα Άντον Τσέχοφ είναι μια βαθιά τομή στην ψυχή, στο μυαλό του ανθρώπου που πασχίζει με αγωνία να βρει το αληθινό νόημα της ζωής. Δημόσιο νοσοκομείο-ψυχιατρείο σε μια μικρή πόλη της Ρωσίας, άρρωστοι που υποφέρουν σε άθλιες συνθήκες, σε κτίριο υπό κατάρρευση, με ανύπαρκτη καθαριότητα, με γιατρούς να προσφέρουν ελάχιστη ιατρική βοήθεια, πιστοί στο σύστημα, φοβισμένοι, αδιάφοροι στη δυστυχία, στην ψυχική αρρώστια των ασθενών τους, που αντί να καλυτερεύουν η κατάστασή τους επιδινώνεται με τον εγκλεισμό τους στο απάνθρωπο ίδρυμα.  Ο γιατρός Ράγκιν, μοναχικός, περιστοιχισμένος από φαντάσματα, με γκρεμισμένα όνειρα, προσπαθεί να βελτιώσει τις συνθήκες στο νοσοκομείο αλλά δεν του δίνεται καμμιά βοήθεια. Διαβάζει βιβλία, συζητά με έναν ανυπότακτο έγκλειστο-ασθενή, τον Γκρομόφ. Βρίσκει ενδιαφέρουσες τις απόψεις του, τις σκέψεις του για τη ζωή και καθημερινά κάνει παρέα μαζί του. Το γεγονός αυτό κινεί τις υποψίες των συναδέλφων του για τα πνευματική και ψυχική κατάσταση της υγείας του. Τελικά καταφέρνουν με ύπουλο και υποκριτικό τρόπο να τον κλείσουν στο ψυχιατρείο, καταρακώνοντας την προσωπικότητά του, μηδενίζοντας τη ζωή του ως το φυσικό τέλος, τον λυτρωτικό θάνατό του, Σκέψεις πικρές, θλιβερές, για το μέλλον του ανθρώπου που τολμά να διαφέρει από τους άλλους, που τολμά να κινηθεί ελεύθερα, σύμφωνα με τη συνείδησή του, το μυαλό του. Τον βλέπουμε να τιμωρείται από το σύστημα για την ανταρσία του και να επιδιώκουν, με κάθε τρόπο, την εξαφάνισή του, την εξουδετέρωσή του. Διαχρονικό το πρόβλημα, που δεν τελειώνει ποτέ.