52 ΒΙβλίο - Εμίλ Αζάρ (Ρομέν Γκαρί), "Η ζωή μπροστά σου" / Οι αναγνώσεις μας (3ος χρόνος)

Εμίλ Αζάρ (Ρομέν Γκαρί), Η ζωή μπροστά σου

Ξενόγλωσσος τίτλος:  LA VIE DEVANT SOI

Μετάφραση: Ρένα Μουρελάτου - Ιγγλέση

Εκδόσεις: Παπαζήση,1978

Βραβείο: GONCOURT 1975

  14/5/2014 

Βιβλίο 52ο

  Πρόταση της Έφης Πέτρου

Lire extraits de nos opinions

à la fin du poste

Traduit de l' Antigone Papadakis

Βιoλέττα Παπαδοπούλου 
Είναι ένα βιβλίο που το διάβασα, σχεδόν χωρίς αναπνοή, που με άγγιξε και με συγκίνησε βαθιά. Έρχεται στον αντίποδα του προηγούμενου βιβλίου -«Οι Προσκεκλημένοι»- και μας δείχνει το άλλο πρόσωπο της κοινωνίας (και της Γαλλίας ειδικότερα). Των ανθρώπων που η ζωή δεν τους έδωσε κανένα προνόμιο, των κατατρεγμένων, των μεταναστών, των παιδιών χωρίς οικογένεια, των ηλικιωμένων που υποφέρουν.

Μέσα από την σκληρότητά του, τον ιδιότυπο λόγο τού παιδιού-αφηγητή, που φαντάζομαι αν το διαβάζαμε στα γαλλικά θα τον έκανε ακόμη πιο ενδιαφέροντα, τα συνεχή αδιέξοδα, ξεπροβάλλουν –ξαφνικά- τρυφερές στιγμές και συναισθήματα από το τίποτα, που σε συγκλονίζουν (Ο μικρός Μόμο που βρίσκει ένα σκυλάκι και επειδή το αγαπάει πολύ, το

ελευθερώνει, πουλώντας το για να μην ζει άθλια μαζί  με τον ίδιο και πετάει μετά τα λεφτά από την αγοραπωλησία στον υπόνομο,  ή τα μαραμένα λουλούδια που μαζεύει και τα πηγαίνει δώρο στη μαντάμ Ρόζα ή που φωνάζει συνέχεια με το όνομά του τον γέρο Χαμίλ, που τα έχει χάσει, για να νιώθει ακόμη ότι κάποιος τον αγαπάει).

Ανατριχιαστική η φιγούρα της Εβραίας μαντάμ Ρόζας, που περιθάλπει με το αζημίωτο τα παιδιά που παρατούν οι πόρνες μητέρες τους και δεν έχουν πού να τα αφήσουν, η οποία, όμως, όσο προχωράει η πλοκή, βγάζει συναισθήματα αγάπης και μεγαλείου, παρ όλη τη βία την οποία έζησε στα νιάτα της στα στρατόπεδα των Ναζί.

Συγκλονιστικό και το τέλος του βιβλίου, με τον μικρό Άραβα να βοηθάει  τη μαντάμ Ρόζα να «ξαναγυρίσει» στην πατρίδα της, το Ισραήλ, και μας αφήνει άφωνους και δακρυσμένους να αναρωτιόμαστε για τη φύση του ανθρώπινου είδους, για τις ευθύνες μας και τις ανοχές μας απέναντι στην αδικία και την διαιώνιση της φριχτής κατάστασης μιας κοινωνίας γεμάτης ανισότητες και κάθε μορφής βία.

Κλείνοντας να πω ότι είχα δει την ταινία, που γυρίστηκε με βάση το βιβλίο, με την Σιμόν Σινιορέ, η οποία επίσης ήταν καταπληκτική, καθώς επίσης ότι ανέβηκε σε θεατρική παράσταση με την Άννα Βαγενά στο ρόλο της Ρόζας.

Χριστιάνα Βέλλου
Μια ιστορία γεμάτη τρυφερότητα, συγκίνηση και χιούμορ που βρίσκουμε στους απλούς ανθρώπους ακόμη και σε αυτούς που ζούνε στο βούρκο του υποκόσμου.

Δυο πλάσματα μοναχικά: ο Μόμο, ένα παιδί ορφανό αραβικής καταγωγής, και η Ρόζα, Εβραία πόρνη στο παρελθόν, που ζούνε ο ένας για τον άλλο, σμίγοντας τα φαντάσματα του παρελθόντος σε μια σχέση απέραντης στοργής και αφοσίωσης. Η Ρόζα αποδεικνύεται μια αληθινή μάνα για τα ορφανά και τα νόθα παιδιά των άλλων-«κοινών» γυναικών.
Το κωμικό στοιχείο εναλλάσσεται με το δραματικό, μέσα από τον αριστοτεχνικό τρόπο γραφής του Ρομαν Γκαρύ ή Εμιλ Αζάρ, δίνοντας το λόγο και την αφήγηση στο παιδί.

Βρήκα, επίσης, ιδιαίτερες τις περιγραφές στο στούντιο που γίνεται το ντουμπλάρισμα της ταινίας, και τις τελετουργίες που κάνουν οι Αφρικανοί αδελφοί Βαλούμπα στο διαμέρισμα της Ρόζας, για να την βοηθήσουν να ξεπεράσει τις κρίσεις της ξορκίζοντας τα δαιμόνια.

Και βέβαια η cult της Madame Lola με τα αρώματα και τις σαμπάνιες κατά το «η φτώχεια θέλει καλοπέραση». Ανεπανάληπτες!!!

Το βιβλίο ήταν ενα απολαυστικό διάλειμμα. 

Νίκος Ματενίδης
«Πουτάνας γιε!» Μ' αυτήν τη βρισιά, σε πολλά κόμικς της παιδικής ανάγνωσης, χαρακτηρίζονταν ο «βρώμικος» άνθρωπος.

Ο Εμίλ Αζάρ καταφέρνει, με χαρακτήρες βγαλμένους σαν από μυθιστόρημα του Ντίκενς και με την ατμόσφαιρα των «Αθλίων» τού Βίκτορα Ουγγό, να μας κάνει να συμπαθήσουμε το μικρό πουτανοπαίδι.

Στα όρια της βαρετής ανάγνωσης, ερχόταν η παραλληλία με την Εντίθ Πιάφ, και με έσπρωχνε στην επόμενη σελίδα. Από την Πιάφ, είχα απάντηση: «Χωρίς αγάπη δεν μπορούμε να ζήσουμε».

Ντίνα Παπαδοπούλου
Τα δύο μοναχικά πλάσματα, η γριά Εβραία Ρόζα και ο μικρός άραβας Μομό (Μωχάμετ) δένονται με μια υπέροχη σχέση αφοσίωσης, αγάπης και τρυφερότητας.

Μας διηγείται με αφοπλιστικό τρόπο μια συγκλονιστική ιστορία, με χιούμορ και συγκίνηση, όπου θριαμβεύει η ανθρωπιά και η αγάπη πάνω στη μισαλλοδοξία εκείνων που θέλουν να χωρίσουν τους ανθρώπους σε τάξεις, φυλές, θρησκείες και έθνη. Αν και γραμμένο το 1975, παραμένει επίκαιρο και σήμερα. Η διήγηση με τον τρόπο ενός παιδιού, που δεν έχει μεγαλώσει με την καταπίεση του κοινωνικού καθωσπρεπισμού, σε συνεπαίρνει και σε κάνει συμμέτοχο.

Στάθηκα σε πολλά σημεία αλλά κάποια με άγγιξαν ιδιαίτερα. Στη σελ. 26, με μια φράση περιγράφει όλη την κρατική υποκρισία: « Πριν από μένα υπήρχανε και ολόκληρες πόλεις με παραπήγματα, αλλά η Γαλλία τα γκρέμισε για να μη φαίνονται».  Στη σελ. 63, με μια απρόσμενη κυνικότητα για παιδί λέει: «Εγώ την ηρωίνη τη φτύνω. Τα πιτσιρίκια που παίρνουνε ναρκωτικά συνηθίζουνε στην ευτυχία και αυτό δεν επιτρέπεται, αφού η ευτυχία φημίζεται για την απουσία της». Με μια φιλοσοφική διάθεση, μέσα από τα λόγια του κυρίου Χαλίλ, μιλά για τον χρόνο, που πάει αργά και δεν είναι Γάλλος... ο χρόνος έρχεται αργά αργά από την έρημο με τα καραβάνια από καμήλες και πως δεν είναι βιαστικός, γιατί μεταφέρει την αιωνιότητα. Αλλά είναι πάντα πιο ωραίο όταν το διηγήσαι, παρά όταν το βλέπεις στο πρόσωπο μιας γριάς που χάνει κάθε μέρα και από λίγο... και με τρυφερότητα για τους ηλικιωμένους, αντίθετα από τον κοινωνικό ρατσισμό γι αυτούς, προσθέτει παρακάτω: « Οι γέροι έχουνε την ίδια αξία που έχει όλος ο κόσμος, έστω και αν φυραίνουνε. Αισθάνονται όπως εσείς κι εγώ και κάπου-κάπου αυτό τους κάνει να υποφέρουνε περισσότερο από μας γιατί δεν μπορούνε πιά να τα βγάλουνε πέρα. Αλλά τους βαράει η φύση (σου είναι μια παλιοβρόμα), που μπορεί και τους πεθαίνει σιγά σιγά. Εμείς είμαστε σκληρότεροι από τη φύση, γιατί απαγορεύεται να τους εκτρώσουμε, όταν η φύση τους πνίγει σιγά σιγά και τα μάτια τους πετάγονται έξω».

Ένα κομμάτι της ζωής και της ψυχής του ίδιου του συγγραφέα υπάρχει μέσα σ’αυτό το βιβλίο. Και ο ίδιος ήταν Εβραίος γεννημένος στη Λιθουανία, μεγαλωμένος στην Πολωνία και στη Γαλλία, όπου αντιμετώπισε το ρατσισμό λόγω καταγωγής. Η ιδιαιτερότητά του, να ζήσει σε τόσες χώρες και λόγω επαγγέλματος -ήταν διπλωμάτης- αλλά και το να γράψει με τόσα διαφορετικά ψευδώνυμα, τον καθιστούν μια ιδιαίτερη περίπτωση, όχι μόνο συγγραφέα αλλά και ανθρώπου, με όλα τα παρεπόμενα και τις επιπτώσεις. Δυο φορές βραβείο Γκονκούρ,  με δύο διαφορετικά ονόματα, μετά τον θάνατό του αποκαλύπτεται πως ο Εμίλ Αζάρ ήταν ο Ρομέν Γκαρύ, και τέλος η αυτοκτονία του.

Χριστίνα Βουμβουράκη
«Η ζωή μπροστά σου», του Εμίλ Αζάρ ή του Ρομέν  Γκαρί ή του  Ρομάν  Κατσέβ,  όπως αγαπάτε,  είναι  ένα  βιβλίο υποκατάστατο  του  φόνου,  που  λέει  όσα  θέλει  να  πει «χωρίς  να  σκοτώσει  κανένα  γιατί  κάνει  το  ίδιο» (σελ.165).

Είναι ένα βιβλίο σκληρό πολύ, ναι, αλλά και μαλακό πολύ, γιατί  είναι  μουλιασμένο σε  αγάπη. Αγάπη κανονική,  όχι όπως την έχουμε συνήθως ζωγραφισμένη στο μυαλό μας: τρυφερά ροζ ή παθιασμένα κόκκινη. Όχι λεύκη αγάπη που εξυψώνει, αλλά σκοτεινή αγάπη που σε ριζώνει στο χώμα. Αγάπη που δίνει, αλλά και που δένει. Αγάπη ανάγκη, αγάπη ελπίδα, εγωιστική αγάπη, αγάπη φιλανθρωπία, αγάπη που κρατάει  μυστικά, που  λέει ψέματα  ή  που  δολοφονεί, αγάπη που σαπίζει μαζί με τις σάρκες.


Παντελής Τρακίδης

Εικόνα - σχόλιο για το βιβλίο, του Παντελή Τρακίδη

Ο Εμίλ Αζάρ -η όπως αλλιώς τον λένε ή θέλει να τον λένε– μας προσφέρει  με το βιβλίο «η ζωή μπροστά σου» μια πολύ τρυφερή ιστορία. Οι βασικοί  ήρωες του έργου είναι δυο μοναχικά πλάσματα που οι καταστάσεις τους έφεραν κοντά. Εκείνη, στο τέλος της ζωής της, κι εκείνος τη στιγμή που πρέπει να πάρει τη ζωή στα χέρια του. Μια ηλικιωμένη Εβραία, πρώην πόρνη, επί χρόνια μεγάλωνε στο σπίτι της παιδιά άλλων γυναικών που εκπορνεύονταν και δεν ήξεραν πού να τα αφήσουν. Στο τέλος της έμεινε μόνο ένας μικρός Άραβας, ο Μωχάμεντ ή χαϊδευτικά  Μόμο, τον οποίο και ανάθρεψε μόνη της χωρίς καμιά οικονομική βοήθεια. Άλλωστε ο πατέρας του, που ήταν νταβατζής, είναι έγκλειστος για το φόνο της μητέρας του -γεγονός που η μαντάμ Ρόζα έχει κρύψει από το παιδί. Παρακολουθούμε την τελευταία περίοδο της ζωής της, τη σχέση των δυο τους, μέσα από την προσωπική ιστορία εκείνης αλλά και των διαφορετικών θεών τους, του Αλλάχ και του Γιαχβέ. Η μαντάμ Ρόζα ανέθρεψε όλα τα θετά της παιδιά σαν πραγματική μητέρα. Το καθένα σύμφωνα με την καταγωγή και τη θρησκεία του.  Άλλο καθολικά, άλλο εβραϊκά, άλλο μουσουλμανικά. Άλλωστε «Όλες οι θρησκείες είναι ίδιες», του λέει. «Μόνο τα σύμβολα αλλάζουν».

Μέσα στην ιστορία θα βρούμε πολλές αλήθειες της ζωής, ειπωμένες με την παιδική αφέλεια το μικρού Μόμο. Πιστεύω πως ο συγγραφέας εντέχνως χρησιμοποιεί δυο από τους βασικούς πόλους της ζωής – ηλικία και θρησκεία-, για να μας δείξει πως τίποτα δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο όταν υπάρχει πραγματική αγάπη. Εντύπωση προκαλούν ακόμη και οι δευτερεύοντες ήρωες του βιβλίου που ενώ αποτελούν, θεωρητικά τουλάχιστον, τον υπόκοσμο του Παρισιού, και θα έπρεπε να δούμε μια αδιαφορία και αναλγησία, εντούτοις βλέπουμε μιαν απίστευτη ανθρωπιά και συμπαράσταση στον συνάνθρωπό τους ασχέτως χρώματος, θρησκείας, επαγγέλματος  κλπ.

Εκείνο που δεν μου άρεσε –και κάποιες φορές ίσως να με ενόχλησε και λίγο- ήταν ο επιτηδευμένος λόγος του μικρού Άραβα, μέσα από το στόμα του οποίου θίγονται βασικά προβλήματα της κοινωνίας, ακούγονται φιλοσοφικοί στοχασμοί, λέξεις και προτάσεις που είναι αδύνατον να μπορεί να εκφράσει ένα μικρό παιδί. Όλα αυτά, φυσικά, έρχονται σε αντίθεση με μια παρατραβηγμένη αφέλεια, που και πάλι δεν υπάρχει σ’ αυτές τις ποσότητες σ’ ένα δεκατετράχρονο παιδί, και μάλιστα μεγαλωμένο σε συνθήκες όχι και τόσο παιδικές.

Πιθανόν το πρόβλημα να μην είναι του συγγραφέα αλλά του μεταφραστή που δεν χρησιμοποίησε τις κατάλληλες λέξεις, ώστε να αποδώσει σωστά τα παραπάνω.

Extraits des nos opinions

Christiana Vellou

C’est une histoire pleine de tendresse, d’émotion et d’humour qu’on rencontre dans le monde des gens simples et des gens qui vivent en marge. Deux êtres solitaires, Momo, un enfant orphelin d’origine arabe et Madame Rosa, une vieille putaine juive qui vivent l’un pour l’autre, rejoignent les fantômes du passé à une rélation d’une affection immense et d’un dévouement émouvant. L’élément comique alterne avec le dramatique en donnant la parole à l’enfant.