10 Βιβλίο - Γεράσιμος Βώκος, Επιφυλλίδες / Οι αναγνώσεις μας (1ος χρόνος)

 Γεράσιμος Βώκος, Επιφυλλίδες

Εκδόσεις Άγρα, 2011

14/03/2012
Βιβλίο 10ο

Πρόταση του Γιώργου Καλιεντζίδη

Read extracts of book reviews at the end of the post

Translated by Xristina Kelesidou

Αρχοντούλα Διαβάτη

Πενήντα δύο επιφυλλίδες, ένα παζλ σκέψεων μέσα από κείμενα του παρελθόντος, ένας στοχασμός για το σημερινό κόσμο, σχόλιο για την επικαιρότητα. Ο λόγος είναι απλός και οικείος με σαρκασμό, κομψότητα και βάθος. Το κολάζ των τίτλων, ένας γαλαξίας αστεριών από μόνος του στο μαύρο στερέωμα της καθημερινότητας. Τότε και τώρα.

Να παραθέσουμε αποσπάσματα είναι ένας τρόπος να πλησιάσουμε τα κείμενα που ανθολογούνται. Προκρίνω για παράδειγμα, την ενεργητική απαισιοδοξία του Σοπενάουερ σε συνδυασμό με τους πραγματικούς στόχους της πολιτικής. Η απαισιοδοξία που δεν αρκείται στη διαπίστωση ότι πρωταρχικό συστατικό του κόσμου είναι η αδικία.

Κρατά συνεχώς σε εγρήγορση το θυμό, οπλίζοντάς τον με το αίτημα της δικαιοσύνης. Στο σύντομο δοκίμιό του Η τέχνη του να έχεις πάντα δίκιο, τριάντα οχτώ στρατηγήματα χρηστικού χαρακτήρα και διαβρωτικού χιούμορ για να κατατροπώσεις τον αντίπαλο. Να εξοργίσεις τον αντίπαλο είναι ένα απ΄αυτά, ερεθίζοντας και αδικώντας τον συνεχώς με αναίδεια. Στην περίπτωση που ο αντίπαλος είναι ηλίθιος ή φοβιτσιάρης κι εσύ διαθέτεις ηχηρή φωνή, κέρδισες. Μπορείς να εντάξεις σε έναν αντιπαθητικό –ισμό τα επιχειρήματα του αντιπάλου. 
Ποιον αλήθεια να στέλναμε στο άσυλο ανιάτων του Σουίφτ, εννοείται όχι τον εαυτό μας. Η καταγραφή της καθημερινής χρήσης της γλώσσας από τη στιγμή που οι ναζί κατακλύζουν το κοινωνικό τοπίο και αργότερα την εξουσία, πολύ προκλητική επιχείρηση.

Ηθολογία και κατήχηση. Oι ηθολόγοι ή μοραλιστές αρκούνται στην περιγραφή -περιπαικτική- της συμπεριφοράς των ανθρώπων ως έχει! Μονταίν, Πασκάλ, Λα Μπρυγέρ.

Ο Καρτέσιος  και ο Σπινόζα χρησιμοποιούν τα πάθη σαν φακούς, σαν εργαλεία για την ανάλυση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, μεγεθύνοντας  και παραμορφώνοντας τα αντικείμενά τους. Το πανηγύρι του φθόνου. Ο φθόνος και ο έρωτας είναι τα μοναδικά πάθη της ψυχής που μαγεύουν, στα δοκίμια ηθικής και πολιτικής του Μπαίηκον. Ο ΑΝΤΡΕΑΣ ΦΡΑΓΚΙΑΣ και η σχέση του με τα ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ, έτσι για ευφρόσυνο διάλειμμα. Η γεωμετρική πολιτική της ΗΘΙΚΗΣ του Σπινόζα, μοναδικού φιλόσοφου που ασκούσε για να ζήσει την τέχνη του κατασκευαστή μεγεθυντικών φακών, μια ΗΘΙΚΗ για πολίτες, ανθρώπους που πράττουν το σωστό όχι για το φόβο της τιμωρίας, ή για ανταμοιβή. Η ΗΘΙΚΗ ΤΟΥ, ένας φακός για να βλέπουμε.

Και πάλι ο Σπινόζα. Αναφερόμενος στις θεολογικοπολιτικές έριδες που σπάραζαν την εποχή του εκπλησσόταν για τη θηριωδία με την οποία άνθρωποι που δίδασκαν τα ιδανικά της αγάπης, της ομόνοιας, της χαράς, της ειρήνης, της εγκράτειας, εξόντωναν τότε (τότε!)  τους αντιπάλους των. Πού, πώς και τι να θεμελιώσεις σε ένα έδαφος ποτισμένο με τόσο αίμα; Ακούγοντας, λοιπόν, το μάθημα των πραγμάτων, ο Σπινόζα αναζητά τις αιτίες του κακού και προβαίνει σε μια διάκριση που, κατά τη γνώμη μου, δεν έχει γίνει αντικείμενο συστηματικής προσοχής εκ μέρους όσων δοκιμάζουν να σκεφτούν τις πολιτικές πράξεις. Ο συγγραφέας της Ηθικής διακρίνει τα λειτουργήματα από τα αξιώματα και υποστηρίζει ότι η ραγδαία μετατροπή των πρώτων στα δεύτερα δεν είναι άμοιρη, τόσων πολιτικών συγκρούσεων όσο και της απόστασης  που χωρίζει την πολιτική θεωρία από την πολιτική πράξη. Η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός και  οι προκαταλήψεις λυγίζουν εξάλλου – κατά τον Σπινόζα- στην πραγματικότητα τις ψυχές των ανθρώπων και τους αποδυναμώνουν, γιατί τους οδηγούν στην παραίτηση από την άσκηση του ορθού λόγου και στην περιφρόνησή του.

Στις ΣΚΕΨΕΙΣ του ο ΠΑΣΚΑΛ απευθύνεται στους μεγιστάνες που κατέχουν τις θέσεις τους σαν από φυσικό προορισμό, χωρίς να αναλογίζονται το ρόλο της τύχης και της συγκυρίας ή της βούλησης του νομοθέτη.  Τους επιφυλάσσει το παραμύθι του ναυαγού απαντώντας στη βία την ύβρι και την αλαζονεία τους.

Το εγχειρίδιο του καλού πολιτικού του ΜΑΖΑΡΙΝΟΥ,  διάδοχου του ΡΙΣΕΛΙΕ είναι μια ατζέντα πρακτικής κακίας και μου θύμισε το εγχειρίδιο ΜΑΦΙΑ ΜΑΝΑΤΖΕΡ, που διάβασα πριν μερικά χρόνια. Και το γνώθι σαυτόν του σημαίνει «προσποιήσου», όπως σε μας, πριν βγούμε στο γυαλί.

Κατά τον ΝΙΤΣΕ η ανάγνωση είναι πράξη σωματική, πρακτική άσκηση, τεχνική. Ο φιλόλογος διαβάζει με το σώμα του και γράφει με το αίμα του. Γι’ αυτό ο φιλόλογος δίνει τη μάχη σώμα με σώμα εναντίον του βιαστικού, ιδρωμένου και άσεμνου ανθρώπου.

Ο ΠΡΟΥΣΤ θεωρεί χειρωνακτικό το επάγγελμά του. Το επάγγελμα του φούρναρη το προκρίνει για δεύτερη επιλογή σε καιρούς δύσκολους.

Ο ΜΑΥΡΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ, ένα εντυπωσιακό κείμενο με το οποίο η Ευρώπη του Διαφωτισμού ρύθμιζε επισήμως το δουλεμπόριο στην Αφρική, με τη σιωπηλή ανοχή των ΜΟΝΤΕΣΚΙΕ, ΡΟΥΣΣΟ, ΝΤΙΝΤΕΡΟ.

Κατά τον ΧΟΜΠΣ μόνη αποτελεσματική λύση στον γενικευμένο πόλεμο όλων εναντίον όλων, παρουσιάζεται το κοινωνικό συμβόλαιο, ως άξονας συμμετρίας που επιτρέπει τη μετατροπή της φυσικής κατάστασης σε πολιτική. Τα άτομα, τα οποία στη φυσική κατάσταση κατέχουν το σύνολο του δικαίου, το αποποιούνται και το μεταβιβάζουν στο σύνολο του κράτους. Τίμημα βαρύ για τη σύσταση της πολιτικής κοινωνίας, για την ανακούφιση από το φόβο του θανάτου. Το κράτος γίνεται ο φύλακας του θανάτου, καταστέλλοντας την δολοφόνο ανθρώπινη επιθυμία κυριαρχίας. Ένα μυθικό τέρας, ο ΛΕΒΙΑΘΑΝ- το κράτος, μπροστά του υποχωρούν οι άνθρωποι. Η ασφάλειά τους.  

Διασκεδαστικός ο ορισμός του ΒΑΛΕΡΥ για  την πολιτική. Ήταν στην αρχή η τέχνη που εμπόδιζε τους ανθρώπους να ενδιαφερθούν για ό,τι τους αφορά. Επίσης εξανάγκαζε τους ανθρώπους να αποφασίζουν για ό,τι δεν καταλαβαίνουν. Και επίσης και τα δύο σε συνδυασμό.  Και πόση εσωτερική κουταμάρα αντιστοιχεί στο επανωφόρι του θορύβου με το οποίο κυκλοφορεί κάποιος;  

Για τον Ροβεσπιέρο, τον αδιάφθορο επαναστάτη, αρετή έχει βαθιά πολιτικό και δημοκρατικό χαρακτήρα. Πολιτική αρετή είναι η αγάπη των νόμων και της πατρίδας. Απατεώνας είναι ένα μη πολιτικό ζώο.

Η παθολογία του φθόνου, ο ΚΑΝΤ και πώς αξιολογούμε τον εαυτό μας- η κτηνώδης φύση του ανθρώπου.            


Χριστίνα Βουμβουράκη
Είναι μια συλλογή από ανάποδα παραμύθια.

Έργο "σχόλιο" της Χριστίνας Βουμβουράκη για το βιβλίο

Κλεοπάτρα Τσακούρη

Πιστεύω ότι οι μικρές ιστορίες (επιφυλλίδες) του Γεράσιμου Βώκου είναι ευχάριστες, χρήσιμες και βοηθούν τον αναγνώστη (όπως βοήθησαν και μένα) να μάθει πράγματα που δεν ήξερε και να επιβεβαιώσει γνώσεις και αξίες που ήδη γνώριζε, και τώρα που τις διαβάζει -στο βιβλίο- αισθάνεται μεγαλύτερη ικανοποίηση. Αυτό για μένα είναι σημαντικό για ένα βιβλίο, να σου αφήνει μια γεύση όμορφη συνάμα και πικρή πολλές φορές (γλυκόπικρη) και μια μυρωδιά ,ένα άρωμα, που θέλεις να ξαναβάλεις γιατί σου είναι επιθυμητό.
Η γνωριμία και η συζήτηση με τον καθηγητή Γεράσιμο Βώκο, στο στέκι της Λέσχης Ανάγνωσης, ήταν πολύ γόνιμη. Η συνάντηση μαζί του μας έδωσε την ευκαιρία να δούμε από κοντά τον άνθρωπο και να χαρούμε την απλότητα και την καθαρότητα στις σκέψεις του.                    

Γιώργος Καλιεντζίδης

Το να συνομιλείς με τα κείμενα του Γεράσιμου Βώκου είναι εμπειρία αποκαλυπτική της αναγνωστικής διαδικασίας. Ανακαλύπτεις μιαν άλλη διάσταση στη σχέση αναγνώστη και συγγραφέα. Το σημαντικότερο στις "Επιφυλλίδες" δεν είναι η συνάντησή σου με τα κείμενα του Τσέχοφ, του Σοπενάουερ, του Σουίφτ ή του Ζιντ. Πιο σημαντικό είναι ο τρόπος με τον οποίο ο ΓΒ οργανώνει τη συνάντηση αυτή. Απέριττος και ευανάγνωστος λόγος, ακόμη και για τα δύσκολα της φιλοσοφίας. Σαρκασμός, ειρωνεία, λεπτή αίσθηση του χιούμορ και κυρίως απίθανος συνδυασμός λογοτεχνίας και φιλοσοφίας. Μια σκηνή, ένας διάλογος σ' ένα διήγημα ή σ' ένα μυθιστόρημα ξεφεύγει από το πλαίσιο της στιγμής, της απόλαυσης του κειμένου, και συνοδεύεται από το στοχασμό και την αναγωγή του εγώ στο εμείς.

Η σάτιρα και το λεπτό χιούμορ μπορεί να σταθούν λυτρωτικά στην εποχή μας. Βρήκα την απάντηση για τις πληθωριστικές πιέσεις της ματαιοδοξίας και τον ολοένα αυξανόμενο αριθμό κρουσμάτων. Η απάντηση; Το μόνιμο αποτέλεσμα μικρής επιτυχίας. Το άσυλο ανιάτων είναι μια ειρωνική αποτύπωση και της σημερινής πραγματικότητας, παρά το χρόνο που έχει μεσολαβήσει από τη συγγραφική κατάθεση του Τζόναθαν Σουίφτ.

Πως υπάρχουν προφήτες που δεν τους αφήνουμε να μας πλησιάσουν. Το κείμενο του Μαρά (σελ.41). Όταν φωνάζω και εκνευρίζομαι ανατρέχω στο κείμενο του Αντρέ Ζιντ  Παραχαράκτες  (σελ.74). Όταν πιάνω τον εαυτό μου ή άλλους στο ρόλο του ξερόλα τότε το: Δεν ξέρω Κάτια, δεν ξέρω (σελ.78) έρχεται να με προσγειώσει. Με τρόμαξαν οι αντιφάσεις και η μονόπλευρη είσπραξη ενός γεγονότος. Ο μαύρος κώδικας και η θεωρία (σελ. 167). Μαγευτική η μετατροπή της φυσικής μας κατάστασης σε πολιτική κατάσταση στο Κράτος και φόβος (σελ. 178). Βρήκα απάντηση γιατί δεν κατάφερα να εκλεγώ σε διάφορες εκλογικές αναμετρήσεις (συλλόγων, δημοτικές εκλογές κα.) στο Πανωφόρι του θορύβου (σελ. 194). Μου άρεσε το ο πολιτικός σήμερα πρέπει να είναι ένα υβρίδιο χορευτή και λογιστή. 

Αρκετά φλυάρησα.

Στεφανία Βελδεμίρη

Μου άρεσε πάρα πολύ η στροφή αυτή που κάναμε. Ήταν ωραία που τόσο καιρό μπαινοβγαίναμε σε ιστορίες άλλων, αλλά ήταν ωραία και τώρα που μπαινοβγαίνανε στο κεφάλι μας οι ιστορίες. Διάβασα το βιβλίο σαν εφημερίδα, δηλαδή αχόρταγα και γρήγορα στην αρχή, και μετά σιγά-σιγά και ξαναγυρνώντας πίσω σε διάφορα ωραία και πάλι μπρος κ.ο.κ. Πολλές φορές, για να μην πω πάρα πολλές, ένιωσα πως δεν ξέρω τίποτα και πως είμαι ντιπ άσχετη και αδιάβαστη, και χαιρόμουν πολύ όταν κάτι είχα διαβάσει ή αν ήξερα κάτι τις από πριν από αυτά που διάβαζα. Σημείωσα πολλά πράγματα που θα ήθελα να διαβάσω πιο αναλυτικά αργότερα, και αν προλάβω ποτέ ελπίζω να το κάνω. Ήταν κείμενα κατανοητά και ευκολοδιάβαστα, με την έννοια ότι, παρ' όλα που δεν ήξερα το αντικείμενο, καταλάβαινα το ζουμί ή έτσι νομίζω τουλάχιστον. Πολλές φορές θυμήθηκα διάφορους πίνακες από τις διάφορες εποχές που αναφέρθηκαν, και διέκοψα το διάβασμα για να σηκωθώ και να τους ψάξω και να τους κοιτάξω. Έτσι μετέτρεψα το βιβλίο σε εικονογραφημένο, γιατί αυτά είναι τα αγαπημένα μου βιβλία. Μου μένει πως αν κάποιος θέλει να διαβάσει μπορεί να βρει κάτι και στο περιτύλιγμα του τυριού, και το ανθρώπινο κεφάλι είναι ένα τύμπανο το οποίο αντηχεί, μόνο και μόνο επειδή είναι κενό -αχ θυμήθηκα τον Φωτόπουλο μπακάλη να χτυπάει τον τενεκέ με το λάδι και να λέει "ο άνθρωπος φίλε μου είναι σαν τον τενεκέ το λάδι, όσο πιο άδειος είναι τόσο πιο πολύ φασαρία κάνει" ή κάπως έτσι. Μου άρεσε η ιδέα οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής ένωσης να συνεδριάζουν στη σελήνη και θυμάμαι αυτομάτως την αγαπημένη μου ταινιάρα star wars και αυτό ήταν -δεν φεύγει από το μυαλό μου μέχρι να τελειώσω το βιβλίο. Διαβάζω παρέα με τον Anakin Skywalker το υπόλοιπο, γιατί όλα άρχισαν να είναι δύο αντίθετοι πόλοι, αντίθετες έννοιες που εμφανίζονται για να αναλυθούν, να κοντραριστούν και να μας πείσουν ή όχι. Καλό-κακό, δίκαιο-άδικο, αλήθεια-ψέμα, λογική-φαντασία, ηγέτες-λαός, ειρήνη-πόλεμος, ύλη-πνεύμα, χειρωνακτική-πνευματική εργασία, μέσα ή έξω από τη βάρκα...

Αυτά, αυτό ζωγραφίζω. 

Χριστίνα Κελεσίδου

Ο Γεράσιμος Βώκος έγραψε τα άρθρα αυτά -πριν από 15 περίπου χρόνια- με ένα εύληπτο και κατανοητό τρόπο, για θέματα τόσο δύσκολα όπως είναι η πολιτική και η φιλοσοφία. Προσπαθούσε φαίνεται να αφυπνίσει τούς Έλληνες πολίτες, μέσω των φιλοσόφων της Δύσης, π.χ. του Μαρά που μας εξηγεί σε τι οφείλεται η γενικευμένη διαφθορά ή ότι το μεγαλύτερο όπλο ενός ηγεμόνα είναι ο χρόνος, γιατί  η μνήμη των λαών είναι μικρή!

Μας μιλάει για τον Σουίφτ και το βιβλίο του το 'Άσυλο Ανιάτων", που πολύ θα ήθελα να  το διαβάσω αλλά μετά άλλαξα γνώμη διαβάζοντας παρακάτω ότι ο ίδιος συγγραφέας έγραψε το ανατριχιαστικό "Σεμνή πρόταση ώστε να παύσουν τα τέκνα των φτωχών να αποτελούν βάρος για τους γονείς τους και το τόπο και να καταστούν ωφέλιμα στην κοινωνία''!

Ο Βώκος χρησιμοποιεί και ωραία επίθετα, όπως τη λέξη ''ανερυθρίαστος'' -σημαίνει αδιάντροπος, αναιδής- (θα την χρησιμοποιώ από δω και πέρα για τους πολιτικούς μας!!!)

Μας μιλάει για τον Μαρξ και την πολιτική των δανείων, τη λεηλασία του κράτους, το ρόλο του χρηματιστηρίου, με τους οικονομικούς και κυβερνητικούς παράγοντες που προκαλούν απότομες αυξομειώσεις των αξιών με αποτέλεσμα την καταστροφή των μικροκαπιταλιστών και τον πλουτισμό, με αστρονομική ταχύτητα, των μεγάλων κερδοσκόπων -μας θυμίζει κάτι;

Ο χρόνος είναι χρήμα. Οι τρεις μανίες κατά τον Καντ: η δόξα, η κυριαρχία και το χρήμα. Τα γνώριζαν λοιπόν όλα οι φιλόσοφοι ''εξ αρχαιοτάτων χρόνων'', νομίζω ότι τώρα πια τα γνωρίζουμε και εμείς οι απλοί κοινοί θνητοί. Τώρα ξέρουμε. Το τι θα κάνουμε; Ίσως θα πρέπει να ανατρέξουμε  στην γνώμη των σύγχρονων φιλοσόφων, κάτι θα έχουν να μας πουν και αυτοί, όπως ο Στέλιος Ράμφος που μας λέει ότι ''ο λαός που δεν έχει μνήμη, έχει μνημόνιο"! 

Αυτό το βιβλίο ήταν μία ευκαιρία για μένα να γνωρίσω τον Σπινόζα και να ασχοληθώ περισσότερο μαζί του, καθώς επίσης για ακόμη μια φορά διαπιστώνω πόσο μέγας φιλόσοφος ήταν ο σπουδαίος συγγραφέας Α. Τσέχωφ με το "Δεν ξέρω Κάτια, δεν ξέρω".

Θα ήθελα επίσης να επισημάνω ότι ο Βώκος δεν κάνει καμία αναφορά στους Αρχαίους ΄Ελληνες φιλοσόφους (πλην της μυθιστορίας με τον Δημόκριτο). Η "'Πολιτεία" του Πλάτωνα θα έπρεπε να είναι η Βίβλος των πολιτικών και όχι μόνο. Μιας και αναφέρομαι στους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, γράφω αυτό που είπε ο Ισοκράτης περίπου το 300 π.χ. για την ¨Αθηναϊκή δημοκρατία: "Η δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφεται, διότι καταχράστηκε το δικαίωμα της ελεύθερης ισοτιμίας, διότι έμαθε τους πολίτες ότι η αυθάδεια είναι δικαίωμα, η παρανομία είναι ελευθερία, η αναίδεια του λόγου είναι ισοτιμία και η αναρχία είναι ευδαιμονία".

Extracts of book reviews

“Fifty-two serials, a puzzle of thoughts derived from texts from the past, a thought for today’s world, a comment on the current affairs. The speech is simple and familiar with sarcasm, elegance and depth. The collage of titles, one galaxy of stars on the black canvas of everyday life. Then and now”. (Archontoula Diavati)

'It's a collection of reversed literary tales". (Christina Voumvouraki)

“I believe that Gerasimo’s Voko’s small stories (serials) are pleasant, useful and help the reader (as they helped me) to learn things that were unknown before and to confirm knowledge and values already known, and by reading them in this book, the reader feels greater satisfaction”. (Kleopatra Tsakouri)

“The most important thing is the way that Gerasimos Vokos  organizes this meeting. Plain and easy to read, even for the most difficult philosophy meanings”. (George Kalientzidis)

“The texts were easy to read and comprehendible, meaning that, even though I was not familiar with the subject, I understood the gist of it or at least I think I did”. (Stefania Veldemiri)

“He talks about Marx and the loan policy, the pillage of the state, the role of the stock market, with the economic and governmental factors that evoke abrupt value fluctuations resulting in the catastrophe of the small capitalists, and the enrichment - with astronomical speed - of the big speculators - does this sound familiar?” (Christina.Kelesidou)