60 Βιβλίο - Μϊλαν Κούντερα, "Η γιορτή της ασημαντότητας"

Μίλαν Κούντερα, Η Γιορτή της Ασημαντότητας

μετάφραση: Χάρης Η. Γιαννής

Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2014

Βιβλίο: 60ο

29-10-2014

Πρόταση της Ιφιγένειας Θεοδωρίδου

Κλεοπάτρα Τσάκουρη

Προβλήματα ψυχολογικά και μη, καταστάσεις οικογενειακές, κοινωνικές. Φιλίες, απιστίες, ψέματα, που σ' ανεβάζουν, σε λυτρώνουν, όλα μ' ένα βλέμμα ειρωνικό, μ' ένα τρόπο παιχνιδιάρικο, τρυφερό, άλλες φορές κυνικό, σκληρό.

Ένα μυθιστόρημα παράξενα ελκυστικό, που όλα είναι σοβαρά, σημαντικά και όλα στο βάθος τους είναι ασήμαντα, μηδαμινά. Σε βάζει σε σκέψεις, σε προβληματισμούς για τον άνθρωπο και τις υποτιθέμενες αξίες του, τη δήθεν κοινωνική προβολή του, όλα τα ίσως και τα μη που τον κυνηγούν, όλα αυτά που τον κάνουν να νιώθει δυνατός και ταυτόχρονα αδύναμος. Τελικά, για τον Μίλαν Κούντερα αξίζει να είσαι ασήμαντος, είναι πιο γοητευτικό, πιο μυστήριο και συνάμα πιο απλό. Συμφωνούμε; Διαφωνούμε; Δεν ξέρω...μπορώ να πω, όμως, ότι άλλες φορές ναι, άλλες φορές όχι. 
Είναι όλα τόσο σχετικά στη ζωή του ανθρώπου. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν υπάρχει βεβαιότητα για τίποτα, ούτε για το καλό ,ούτε για το κακό, και αυτό έχει τη γοητεία της ανησυχίας που σε κρατάει ζωντανό.

Παύλος Νεράντζης

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου αναφέρεται άγνωστο από ποιον -όχι πάντως από τις εκδόσεις Εστία, αφού το ίδιο κείμενο υπάρχει και στην ισπανική και στην ιταλική έκδοση- ότι «να φωτίζεις τα σοβαρότερα προβλήματα και ταυτόχρονα να μη γράφεις ούτε μία σοβαρή φράση, να γοητεύεσαι από την πραγματικότητα του σημερινού κόσμου και ταυτόχρονα να αποφεύγεις κάθε ρεαλισμό, αυτό είναι η Γιορτή της Ασημαντότητας. Όποιος μάλιστα γνωρίζει τα προηγούμενα βιβλία του Κούντερα ξέρει ότι δεν είναι διόλου απροσδόκητη η συνήθειά του να ενσωματώνει σ΄ ένα μυθιστόρημα ένα «ασόβαρο» κομμάτι».

Πράγματι αυτή η συνήθεια είναι ένα γνώριμο χαρακτηριστικό του Τσέχου συγγραφέα, ο οποίος είναι από τους λίγους που δεν γράφει στη μητρική του γλώσσα. Η ανάγνωση, όμως, του βιβλίου αφήνει μια περίεργη επίγευση, πότε θετική, πότε αρνητική. Η Γιορτή της Ασημαντότητας, παρότι παρουσιάζεται ως το καλύτερο βιβλίο του Κούντερα, ως η σύνοψη όλου του συγγραφικού του έργου, σίγουρα δεν είναι. Σίγουρα υστερεί σε σχέση με τα προηγούμενα βιβλία του.

Κατ΄ αρχήν δεν ξέρω αν το έργο αυτό είναι μυθιστόρημα ή μικρές ιστορίες. Η συζήτηση για την ερωτική σημασία του ομφαλού, δηλαδή ένα στοιχείο του ανθρώπινου, του γυναικείου σώματος, που εν δυνάμει θα μπορούσε να γίνει ακαταμάχητο, ο άνθρωπος που υποκρίνεται στους φίλους του ότι πάσχει από καρκίνο για να αισθανθεί πιο «ευτυχισμένος» απ΄ ότι είναι, η τρυφερότητα του Στάλιν απέναντι σ΄ ένα υψηλόβαθμο, αλλά κακομοίρη συνεργάτη του, στον οποίο αφιερώνει το όνομα μιας πόλης, το Καλίνιγκραντ, γενέτειρας του Καντ, είναι γεγονότα ασήμαντα, που παρόλα αυτά καθορίζουν συμπεριφορές, και δη ερωτικές, επηρεάζουν σχέσεις και δη φιλικές, διαμορφώνουν καταστάσεις, όπως το όνομα μιας πόλης.

Η αλήθεια είναι ότι στη ζωή δεν είναι μόνον τα μεγάλα θέματα, όπως λ.χ. το μεταναστευτικό, μεγάλα γεγονότα, όπως η 11^η Σεπτεμβρίου, προσωπικότητες με διεθνή εμβέλεια από τον χώρο της πολιτικής, της οικονομίας, της επιστήμης, της διανόησης, που διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο στην καθημερινή μας ζωή. Συχνά πυκνά ανάλογο ειδικό βάρος έχουν και ασήμαντα γεγονότα, πολλά από τα οποία ούτε καν παρατηρεί κανείς, ούτε καν βλέπει αυτός που άμεσα επηρεάζεται.

Μερικές φορές μάλιστα τα μικρά, τα ασήμαντα μας δίνουν μεγαλύτερη χαρά ή και λύπη σε σχέση με μεγάλα γεγονότα. Αλλά από το σημείο αυτό μέχρι να θεωρήσουμε, όπως φαίνεται ότι επιχειρεί ο Κούντερα, ότι η ασημαντότητα γιορτάζει το θεωρώ υπερβολικό. Στην πραγματικότητα από την ανάγνωση του βιβλίου δεν καταλαβαίνει κανείς αν ο συγγραφέας θέλει να υμνήσει το ασήμαντο και να ισχυριστεί ότι τελικά η ασημαντότητα είναι η ουσία της ζωής. Ή να μας πει ότι το ασήμαντο κυριαρχεί στη σύγχρονη κοινωνία. Ο Κούντερα σίγουρα θεωρεί ως ασήμαντο κάτι που δεν το παρατηρεί κανείς, κάτι το μικρό. Ασήμαντο, ωστόσο, είναι και το τιποτένιο, αυτό που δεν αξίζει να το παρατηρείς.

Το βιβλίο αναμφισβήτητα έχει ωραία στιγμιότυπα, ωραίες σκέψεις που αποτυπώνουν ένα προβληματισμό για τα πράγματα γύρω μας, δίνει τροφή για σκέψη, αλλά θα μπορούσε να ήταν σημειώσεις από ένα διάσημο συγγραφέα και όχι μυθιστόρημα. 

Βιολέττα Παπαδοπούλου

Όλη η ουσία του βιβλίου συνοψίζεται στη φράση «Η ασημαντότητα απελευθερώνει». Η ασημαντότητα είναι η ουσία της ύπαρξης, ακόμα και στις φρικαλεότητες. Πρέπει να την αναγνωρίσουμε και να μάθουμε να αγαπάμε το μεγαλείο και την αθωότητά της.

Μέσα από την παρέα των φίλων-ηρώων του βιβλίου, ο Κούντερα, με έναν δικό του, μοναδικό τρόπο, μας μιλάει για την ρωσική επανάσταση και το μόνο που μένει από αυτήν, που είναι το ασήμαντο, για όλους τους ηγέτες της, για τον Στάλιν, τον Χρουτσόφ, τον Λένιν, τον Μπρέζνιεφ και άλλα ηγετικά στελέχη της, με χιούμορ, ειρωνεία, πικρία και, εν τέλει, με μια μορφή κατανόησης.

Ιδιαίτερα στέκεται  στην ουσία, που βρίσκεται στις σχέσεις ζωής, με την μητέρα ή με τους φίλους, με τις γυναίκες, με την ομορφιά και την αγνότητα. ΄Ωρες-ώρες έχει και μεταφυσικές αναφορές με τους αγγέλους ή με όλες τις ψυχές που πέρασαν.

Μου άρεσε το σημείο που αναφέρει ότι οι άνθρωποι συναντιούνται στη ζωή, ο καθένας από ένα παρατηρητήριο και απευθύνονται οι μεν στους δε από μακριά, από διαφορετικά σημεία του χρόνου.

Νιώθει γερασμένος, με έναν διάχυτο αέρα θανάτου, που τον κάνει να καταλήγει στην ασημαντότητα όλων. Κατάλαβε ότι δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο και ότι η μόνη μορφή αντίστασης είναι, όπως λέει, να μην τον παίρνουμε στα σοβαρά.

Στο τέλος, με την εικόνα του αμαξιού, που κουβαλάει τον Στάλιν και τον Λένιν και τα παιδιά που τραγουδούν την Μασσαλιώτιδα., νιώθω ότι πιθανόν να βλέπει μια ελπίδα για το μέλλον, που θα βγει από την εμπειρία των λαθών του παρελθόντος.