ΕΡΤ και ΕΡΤ3 - Δεν άνθησαν ματαίως τόσα θαύματα: «Χάος»

ΠΟΙΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΧΟΛΙΟ

ΣΤΟ  «ΧΑΟΣ» ΤΩΝ ΑΔΕΡΦΩΝ ΤΑΒΙΑΝΙ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΕΡΤ-3

Η Ταινιοθήκη των εργαζομένων της ΕΡΤ-3 στο αφιέρωμα Δεσμώτες του ιλίγγου  προβάλλει πάντα με ελεύθερη είσοδο στον πεζόδρομο της Αγγελάκη 14 τη Δευτέρα 31 Αυγούστου στις 20:15 το Χάος (Kaos, έγχρωμο, Ιταλία, 1984, διάρκεια 188’) των Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι. Πρωταγωνιστούν: Μαργαρίτα Λοζάνο, Οράτσιο Τορίζι, Κάρλο Καρτιέρ, Μπιάτζιο Μπαρόνε, Σαλβατόρε Ρόσι.

Η ταινία είναι μια ευγενική προσφορά-χορηγία της New Star και του κ. Βελισάριου Κοσυβάκη.

Η συνδιοργάνωση και καλλιτεχνική επιμέλεια γίνονται από το ΚΕΜΕΣ. Θα προλογίσει ο Αλέξης Ν. Δερμεντζόγλου, ενώ στο τέλος της προβολής θα ακολουθήσει μακρά συζήτηση με το κοινό. Στους θεατές θα διανεμηθεί έντυπη ανάλυση του Βασίλη Ραφαηλίδη.

Το προς συζήτηση θέμα στο λαϊκό πανεπιστήμιο για τον κινηματογράφο θα είναι: Η πολύπλευρη προβληματική των αδερφών Ταβιάνι στη σύνδεση ιδεολογίας και πολιτικής.

Πέντε ιστορίες με πρωταγωνιστές διάφορους τύπους ανθρώπων στη Σικελία κατά το τέλος του 19ου αιώνα.

Η κριτική ανάλυση του Βασίλη Ραφαηλίδη που θα διανεμηθεί είναι η ακόλουθη:

«Λοιπόν, η Σικελία του Πιραντέλλο και της Ιστορίας μπορεί να είναι το Χάος, αλλά τούτο το χάος είναι κοσμογονικό. Κανείς δεν είναι αγκιστρωμένος απ’ τη ζωή με τόσο πείσμα όσο ο Σικελός, που δε θα διστάσει να καταφύγει στη Μαφία προκειμένου να επιζήσει.

Προσέξτε στην ταινία των Ταβιάνι το Χάος, τη βασισμένη σε πέντε διηγήματα του Πιραντέλλο, τον πρωταγωνιστικό ρόλο του φυσικού ντεκόρ: Δεν είναι οι ήρωες αυτοί που κινούνται αναγκαστικά μέσα σ’ ένα ντεκόρ που καθοδηγεί την κίνηση και τη συμπεριφορά των ηρώων. Το γεράκι με το κουδούνι προβάτου στο λαιμό που αμολιέται στο σικελικό ουρανό στην πρώτη εισαγωγική σκηνή της ταινίας δεν είναι παρά η καμπάνα της Ιστορίας που την περιφέρει η φύση κι όχι ο άνθρωπος πάνω απ’ τη σικελική γη.

Ωστόσο, ο πρωτόγονος άνθρωπος (οι βοσκοί) είναι αυτοί που θα αμολύσουν το κουδουνιστό γεράκι, και οι λήψεις με ελικόπτερο που θα γίνουν στη συνέχεια μοιάζουν σαν υποκειμενικά πλάνα του γερακιού, δηλαδή του «πνεύματος της φυλής» που κατεβαίνει απ’ τα όρη και επιτηρεί ολόκληρη τη σικελική γη. Πρόκειται, μ’ άλλα λόγια για ένα «πνεύμα» που έρχεται απ’ τα βάθη της ιστορίας, πριν οι Έλληνες χτίσουν τον Ακράγαντα, την πατρίδα του Πιραντέλλο.

Ύστερα από μια παραμυθένια σκηνή που εισάγει το μύθο στην Ιστορία με τη φύση, τα πέντε σκετς, χάνουν την αφηγηματική τους αυτονομία όχι μόνο γιατί τα συνδέει και τα συνέχει το τοτεμικό «πνεύμα της φυλής» (το κουδουνιστό γεράκι λειτουργεί και σαν λάιτ-μοτίφ και σαν ενωτικός κρίκος στην αλυσίδα των σκετς) αλλά κυρίως διότι και τα πέντε υπηρετούν την ίδια ιδέα που αναδιπλώνεται πέντε φορές, σαν να πρόκειται για πέντε παραλλαγές στο ίδιο μουσικό θέμα. (Οι Ταβιάνι ξεκίνησαν την καριέρα τους σαν μουσικολόγοι, κι όλες οι ταινίες τους έχουν πάντα μια μουσική δομή).

Άλλωστε η μουσική γραμμένη από το Νικόλα Πιοβάνι, μόνιμο συνεργάτη των Ταβιάνι είναι ίδιου ύφους και στα τέσσερα σκετς κι αυτό δηλώνει, ακριβώς την προσπάθεια των σκηνοθετών να υπογραμμίσουν, και με την ηχητική μπάντα, την ιδεολογική συνάφεια ανάμεσα σε πέντε σκετς με διαφορετικά θέματα. (Δεν είναι δύσκολο να υποθέσουμε πως τα πέντε σκετς χρησιμοποιούνται εδώ σαν προσεχτικά επιλεγμένα δείγματα της πιραντελικής σκέψης και προβληματικής κι ότι συνεπώς το φιλμ είναι μια προσπάθεια ερμηνείας αυτού που ονομάστηκε «πιραντελισμός» και που συνίσταται σε μια ζεύξη της περιγραφικής ηθογραφίας και του φανταστικού, μέσα απ’ το αόριστο και το διφορούμενο που υπάρχει σαν κοινό δεδομένο και στη «λαϊκή συμπεριφορά» και στο φανταστικό).

Μέσα απ’ την αστάθεια και τη ροηκότητα των περιγραφόμενων καταστάσεων και στα πέντε σκετς (κάθε θέση ανατρέπεται και καταλήγει σε μια «αντίθεση» που θα αποτελέσει «θέση» παραπέρα εξέλιξη του διαλεκτικού προτσές) διαφαίνεται εντούτοις η προσπάθεια του Πιραντέλλο για την επισήμανση μιας «σταθερής οντότητας» που λειτουργεί σαν αντίβαρο στην διαλεκτική. Πρόκειται για την έννοια της αιωνιότητας, αλλά με μια σημασία που παρακάμπτει την έννοια τεχνηέντως την παραδοσιακή μεταφυσική και βάζει στη θέση της την «αιώνια φύση»: Και στις πέντε ιστορίες, τα αισθήματα είναι αιώνια και ακατάλυτα, η φτώχια ομοίως, η μνήμη επίσης, είναι η σταθερότητα στην ανθρώπινη συμπεριφορά των σιτσιλιάνων. Το γεράκι συνεπώς (το πνεύμα της φυλής) δεν είναι μόνο μια ποιητική αυθαιρεσία αλλά και ένα λειτουργικό σύμβολο. Υπάρχει μια περηφάνια και μια αξιοπρέπεια μέσα σε τούτη τη μιζέρια των προγόνων βοσκών και των εξαθλιωμένων επιγόνων.

Ο Πιραντέλλο πίστευε ειλικρινά στις «ακατάλυτες λαϊκές αξίες». Και τούτος ο λιγάκι άκριτος λαϊκισμός του, περιπλεγμένος με τον πανεπιστημιακό του διανοουμενισμό τον οδήγησε σε μια, κατ’ αρχήν αποδοχή του μουσολινικού φασισμού, τον οποίο ωστόσο, εγκατέλειψε σύντομα. Οι μαρξιστές αδελφοί Ταβιάνι να του συγχωρούν τούτη την παρασπονδία, πολύ κατανοητή άλλωστε σε ανθρώπους που αντιλαμβάνονται τη διαλεκτική ξεκομμένη απ’ την Ιστορία, σαν ένα γίγνεσθαι συνεχώς ανακυκλούμενο που δεν καταλήγει πουθενά, ούτε καν στην χεγκελιανή δημιουργία του υλικού κόσμου με την έκπτωση και το κατακάθισμα του Πνεύματος. Το είπαμε: Η διαλεκτική έχει πολλές παραλλαγές.»

ΔΕΚΑ ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΧΑΣΕΤΕ ΤΟ «ΧΑΟΣ»

Εξάλλου, 10 λόγοι για να μην χάσετε το Χάος είναι:

1.    Για την ποιητικότητα των αδερφών Ταβιάνι.

2.    Για το ρόλο της φύσης στην Ιστορία.

3.    Για την ανάλυση των ηθών της σικελικής υπαίθρου.

4.    Για την ενότητα ηθογραφίας και φαντασίας.

5.    Για τις ερμηνείες όλων των ηθοποιών.

6.    Για τη μουσική του Νικόλα Πιοβάνι.

7.    Για τη φωτογραφία του Τζιουζέπε Λάντσι.

8.    Για την ενιαία ματιά σε όλες τις ιστορίες.

9.    Για την μουσικότητα με την οποία εναλλάσσονται οι ιστορίες.

10.  Για την αντιπροσωπευτική απεικόνιση του ύφους του Πιραντέλλο.

Υ.Γ. Την επόμενη Δευτέρα 7 Σεπτεμβρίου η Ταινιοθήκη των εργαζομένων της ΕΡΤ-3 παρουσιάζει το αριστουργηματικό θρίλερ του Άλφρεντ Χίτσκοκ Η κυρία εξαφανίζεται (1938).