20 Βιβλίο - Χάρι Μούλις, Ζιγκφριντ, " Ο γιος του κτήνους" / Οι αναγνώσεις μας (2ος χρόνος)

Χάρι Μούλις, Ζίγκφριντ, Ο γιος του κτήνους

Μετάφραση: Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά

Εκδόσεις: Καστανιώτη, 2003

3-10-2012

Βιβλίο 20ο

Μια πρόταση του Νίκου Ματενίδη

Κατερίνα Μαρκοπούλου

Ήταν ένα βιβλίο που σε κέρδιζε εύκολα. Η γραφή κυλούσε ευχάριστα, είχες να κάνεις μ’ έναν κοσμοπολίτη εστέτ συγγραφέα, ενεργό σεξουαλικά και στα εβδομήντα του και σε προφανώς καλή σχέση και με την πρώτη του γυναίκα. Αντιμετωπίζει με στωικότητα, χιούμορ και ελαφρότητα τις συνέπειες της ηλικίας του. Από το πρώτο κεφάλαιο μας εισάγει στον έρωτα των Βιεννέζων με το Χίτλερ.

Ακολουθούν πέντε κεφάλαια με πιθανά πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, μ’ ένα βιβλιοφιλικό ενδιαφέρον για τον εσωτερικό μονόλογο ενός πετυχημένου ηλικιωμένου συγγραφέα.

Τα επόμενα δύο τρίτα του βιβλίου αφορούν τον Χίτλερ και τη ζωή του με τους δύο ηλικιωμένους συνομιλητές του συγγραφέα. Μάθαμε κάτι παραπάνω για το Χίτλερ; Η περιγραφή όσο τον αφορά θυμίζει ασπρόμαυρα επίκαιρα ή ντοκιμαντέρ εποχής από το σπίτι στα βουνά. Δεν τον έφεραν πιο κοντά. Αναπαρέστησαν με ενάργεια μια εποχή και ένα κλίμα μέσα σ’ αυτή τη βίλα, περιέγραψαν το κλίμα φόβου που επικρατούσε, αλλά ως εκεί. Για την Εύα Μπράουν η σκιαγράφηση πέτυχε νομίζω περισσότερο. Το κλειδί για την δική της προσωπικότητα είναι αυτή η φράση αγανάκτησης για τη θανάτωση των σκυλιών της με διαταγή του Χίτλερ, λίγο πριν το δικό τους θάνατο. Κάτι ανάλογο δεν είχε εκφράσει για την εξαφάνιση του δικού της παιδιού.

Αφού δημιουργεί 10 κεφάλαια σαν μυθιστόρημα-μέσα-στο μυθιστόρημα αφηγούμενος την ιστορία του Ζίγκφριντ και των υποτιθέμενων γονιών του στο περιβάλλον του Χίτλερ κάνει μια αδέξια στροφή και μια καταβύθιση στην αναζήτηση της ουσίας της προσωπικότητας του Χίτλερ. Το Μηδέν, το πνεύμα του κακού, η μετενσάρκωση του από γενιά σε γενιά. Το ξαφνικό τέλος του συγγραφέα μέσα σε περίεργες συνθήκες που συνδέονται με τα παραπάνω. Σα ξύπνημα από εφιάλτη.

 Η τελική εντύπωση; Τρία βιβλία σε ένα. Θα ήθελα να διαβάσω κάτι ακόμη από τον Χάρι Μούλις.

Αρχοντούλα Διαβάτη

Ένας συγγραφέας παγκοσμίως γνωστός, ανακαλύπτει την κρυμμένη αλήθεια του Χίτλερ. Είναι το κύκνειο άσμα του Μούλις. Στα 65 του τέλειωσε την ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ, όπου μέσα περιέλαβε όλα του  τα αγαπητά θέματα. Στο βιβλίο «ΖΙΓΚΦΡΙΝΤ, ο γιος του κτήνους», γυρνάει στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, μια περίοδο της Ιστορίας που παίζει σημαντικό ρόλο στο έργο του.

Ο ΜΟΥΛΙΣ προήλθε από την παράδοξη ένωση ενός αυστριακού ναζί και μιας εβραίας, πράγμα που τον έκανε να δηλώσει κάποτε, ΕΙΜΑΙ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.Δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει που βρίσκουμε έναν σωσία του ΜΟΥΛΙΣ στο πρόσωπο του ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΧΕΡΝΤΕΡ, ενός ξακουστού συγγραφέα, του οποίου το έργο Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ είχε κερδίσει διεθνή απήχηση.

Στη ΒΙΈΝΝΗ, πόλη του ΦΡΟΙΝΤ πρέπει να δώσει μια διάλεξη και έχει ξαφνικά μια ιδέα. Να πιάσει στο δίχτυ ενός μυθιστορήματος την πιο αινιγματική προσωπικότητα που ξέρει. Τον ΑΔΟΛΦΟ ΧΙΤΛΕΡ. Αλλά πώς να το πετύχει αυτό. Να που η καλή πρόνοια έρχεται να τον βοηθήσει. Τον πλησιάζει ένα ζευγάρι, δυο γεροντάκια Βιεννέζοι, του λένε ότι είχαν δουλέψει ως ιδιαίτερο προσωπικό του Χίτλερ, στο ΜΠΈΡΓΚΟΦ στη διάρκεια του πολέμου και μάλιστα του αποκαλύπτουν ένα μυστικό.Ο Χίτλερ και η Εύα Μπράουν απόκτησαν ένα γιο, τον Ζίγκφριντ. Ο Χίτλερ δεν είχε αναγνωρίσει  το γιο του, ούτε παντρεύτηκε την Εϋα Μπράουν γιατί ο Χίτλερ έπρεπε να ανήκει σε όλες τις Γερμανίδες.Οι δυο Βιεννέζοι σύζυγοι μεγάλωσαν λοιπόν τον Ζίγκφριντ σα να ήταν δικό τους παιδί .Μόλις πριν αυτοκτονήσουν ο Χίτλερ και η Εύα Μπράουν, όπως είχαν υποσχεθεί ο ένας στον άλλον, ο Φύρερ  υποχρέωσε τον θετό πατέρα να σκοτώσει τον Ζίγκφριντ, εφτά χρονώ τότε.

Αυτό το φοβερό γεγονός τυραννάει τη σκέψη του Χέρντερ. Ανάμεσα στη νηφαλιότητα και στην τρέλα ( όπου περνάνε οι ζωές των Χάιντεγκερ, Σοπενάουερ και Νίτσε ), φτάνει στο συμπέρασμα πως παρόλο που πλησίασε στην προσωπικότητα του Χίτλερ αυτή εξακολουθεί να του διαφεύγει. Ο Χίτλερ είναι το αρνητικό της ύπαρξης και το αρνητικό για κάθετι που μπορούμε να φανταστούμε.Η μόνη λέξη που μπορεί να τον αποδώσει είναι « το τίποτε», δέχεται ο Χέρντερ.

Ο Μούλις δένει το σύμπαν του Χίτλερ με εκείνο του Χέρντερ, τη φαντασία με την πραγματικότητα, το καλό με το κακό, το φως με τα σκοτάδια, το χιούμορ με τη φρίκη.Όλα για να γίνει ο Ζίγκφριντ μια λογοτεχνική περιπέτεια που σου κόβει την ανάσα.

Ήταν η δική μου απόδοση μιας γαλλικής κριτικής που βρήκα στο διαδίκτυο.

Το βιβλίο δεν μου άρεσε. Δεν νιώθω την εναγώνια προσπάθεια να μελετήσω την αινιγματική προσωπικότητα αυτού του τέρατος. Δεν θεωρώ ότι είναι κάποιου είδους πρόκληση αυτό. Τώρα που και στην ελλάδα εκκολάπτεται το αυγό του φιδιού και οι νεοναζί προσπαθούν να υποκαταστήσουν το κράτος στο στρόβιλο που έχει βρεθεί η χώρα, βρίσκω κακή συγκυρία να μελετήσω αποστασιοποιημένα το εύρος μιας τέτοιας προσωπικότητας. Βρίσκω αδιάφορο το εγχείρημα – αν όχι κακόγουστο. Δεν παραβλέπω το ύφος και τη γλώσσα του βιβλίου, που είναι καλογραμμένο και φιλοσοφημένο με τις δοκιμιακές αναδρομές στους τρεις φιλοσόφους που συγγενεύουν με τον ..ακατανόμαστο. Και ενώ συμφωνώ θεωρητικά με το παράθεμα της σελ.23 (  Σημασία έχει πάντα το πώς και ποτέ το τι.Ότι στην τέχνη η μορφή ήταν το ουσιαστικό περιεχόμενο…)βρίσκω το μυθιστόρημα ενδιαφέρον καθώς ξετυλίγονται οι σκέψεις του Χέρντερ για τη χιτλερική πανούκλα ( σ.35 )ή για το συγγραφέα (σ.52), ή για τις μεταφράσεις ( σ.52) και για τους τρεις φιλοσόφους, με ενοχλεί μια ακόμα μυθοποίηση του προσώπου, έστω και αρνητική που τρελαίνει τον Χέρντερ, το alter ego του συγγραφέα και τέλος σαν τη μυθική Μέδουσα προκαλεί το θάνατό του.

Μαρία Τριανταφυλλίδου

Ξεκίνησα με μια απορία για το θέμα και τέλειωσα το βιβλίο με ακόμα μεγαλύτερη. Ήθελα να δω τη φαντασία του συγγραφέα να πλάθει μια προσωπικότητα φανταστική με μια ιστορία πίσω της που αφορά όλους μας και αντί αυτού είδα την αγωνία του να γράψει. Αν ήμουν διορθωτής του σε κάποιες εξετάσεις θα σημείωνα: εκτός θέματος.

Μόλις στο τέλος του 10ου κεφαλαίου και στη σελίδα 89 ξετρυπώθηκε ο γιος! Και μετά, κάπου στις σελίδες 95-96 και στο 11ο κεφάλαιο διαβάζουμε πρώτη φορά για τον Ζίγκφριντ: «Τό­τε, το απογευματάκι της 9ης Νοεμβρίου, άρχισαν οι ωδίνες» άρα, γενέθλια(!) και παρακάτω «Ο Χέρτερ σηκώθηκε και περιεργάστηκε τη φωτογραφία από κοντά. Με άσπρο πουκάμισο, κοντό άσπρο παντελόνι και άσπρες κάλτσες ως το γόνατο, δίνοντας μια δαγκωνιά σ' ένα σάντουιτς, το μικρό αγόρι στεκόταν με τα πόδια ανοιχτά και γεμάτο αυτοπεποίθηση σε μια βεράντα. Το βλέμμα στα μάτια του έμοιαζε πράγματι να έχει κάτι από τη διαπεραστικότητα που χαρακτήριζε αυτό του πατέρα του» και στο επόμενο κεφάλαιο, το 12, σ. 101, «Το θέμα ήταν ότι στην ουσία ήταν φυλακισμένοι, αλλά ο μικρός τους Ζίγκι, ο οποίος δεν ήταν δικός τους Ζίγκι, τα άξιζε όλα αυτά.»  Περιγράφει κάπως την κατάσταση εξωτερικά – εσωτερικά.

Έτσι, από διαστροφή, καταγράφω ό,τι αφορά τον Ζίγκι: (κεφ. 12, σ. 102) «Όταν ο Ζίγκι πονούσε ή στενοχωριόταν, δεν πήγαινε σ' αυτήν αλλά στη Γιούλια για να κλάψει· όταν έβλεπε εφιάλτη, χωνόταν στο κρεβάτι της Γιούλια, όχι στης μητέρας του.», φυσικό! (σ. 103-104) «Ο Ζίγκι μεγαλώνοντας εξελίχτηκε σ' έναν υπερκινητικό πιτσιρικά που ούτε στιγμή δεν έβαζε γλώσσα μέσα του κι ούτε στιγμή δεν καθόταν ήσυχος. Φλυαρούσε αδιάκοπα, ακόμα και στην Μπλόντι και τα σκυλάκια της δεσποινίδας Μπράουν· όταν έκανε κάτι, έλεγε από πάνω ότι το έκανε, ενώ ταυτόχρονα ριχνόταν ανάσκελα σε μια πολυθρόνα, έδινε μπουνιές στα μαξιλάρια, έκανε κωλοτούμπες, έκανε κατακόρυφο ή σερνόταν σαν μικρό τερατάκι στο πάτωμα, φωνάζοντας ταυτόχρονα στη μαμά ή στη θεία Έφη ή στον θείο Βολφ να δουν τι έκανε.» (κεφ. 13, σ. 110) «...η δεσποινίς Μπράουν διάβαζε δυνατά από το Πέτρος ο βρομιάρης, ενώ ο Ζιγκι έκανε διαρκώς κατακορύ­φους ή γκρεμιζόταν ανάσκελα στο ντιβάνι.» (σ. 112) «Αργότερα, όταν θα ήταν μεγάλος, είχε πει κάποτε, ήθελε κι ο ίδιος να κάνει πόλεμο.». Βέβαια, του έφερναν και έπαιζε με στρατιωτάκια, αλλά ήταν μόνο γερμανικά και δεν είχε αντιπάλους να νικήσει! Ενώ στο τέλος του ιδίου κεφαλαίου, ο «νόμιμος πατέρας» Φαλκ διατάχτηκε: «"Κατ' εντολή του Φύρερ πρέπει να θανατώσετε τον Ζίγκφριντ"». Αυτό ήταν.

Στο δρόμο προς το θάνατο... λίγο πιο πριν, στο σπίτι, (σ. 119) «“Για δες μπαμπά, αυτή η βελόνα τρελάθηκε. Και ξέρεις τι φταίει; Επειδή ο μαγνήτης έχει σχήμα πετάλου. Η βελόνα θέλει να απελευθερωθεί και να γίνει ευτυχισμένη, γιατί ένα πέταλο φέρνει γούρι, αλλά είναι δεμένη, σαν σκύλος σε αλυσίδα”» και βγαίνοντας έξω (σ. 121) «...ο αέρας είναι γεμάτος µε αστραφτερές παγοβελόνες, οι οποίες μοιάζουν να αιωρούνται ασάλευτες στην ψυχρή ατμόσφαιρα. “Κοίτα μπαμπά, η μητέρα του Χριστούλη άφησε να της πέσει το μαξιλαράκι µε τις καρφίτσες της”». Ένα παιδί σαν όλα τα άλλα, με απορίες: «“Μπαμπά, πώς δημιουργήθηκε το νερό;”» και «“Μα όταν τα ξέρεις όλα, πώς ξέρεις τότε ότι είναι πράγματι ‘όλα’;”»

Όμως, ο Φαλκ «Για πλάκα στρέφει την κάνη από κοντινή απόσταση στο μέτωπο του Ζίγκι. Όταν εκείνος βάζει τα γέλια, πατάει τη σκανδάλη. Πιτσιλισμένος µε αίμα απομένει να ατενίζει το σημείο όπου μόλις πριν βρισκόταν το γέλιο του Ζίγκι. Κανείς δεν είδε ούτε άκουσε το παραμικρό. [...] “Δεν τον σκότωσα εγώ, ο Χίτλερ τον σκότωσε. Όχι εγώ, ο Χί­τλερ. Εγώ. Ο Χίτλερ.”»

Αυτά ήταν όλα όσα αναφέρονται στον Ζίγκριντ, τον γιο του κτήνους. Μια τριανταριά αράδες!

Ο συγγραφέας βρίσκει τον τρόπο να γράψει, να περιγράψει την αγωνία του να βρει ένα θέμα πιασάρικο και μαζί να περιλάβει όποιες έρευνες έκανε ή όποιες φαντασίες, ακόμα και υπερβατικές, τού δημιουργήθηκαν για μια υπόθεση που καίει: Χίτλερ.

Κάπου αναφέρει ο ίδιος, ο Χέρτερ, στη θέση του συγγραφέα: (κεφ. 9, σ. 79) «Ο Χέρτερ τρόμαξε με τον εαυτό του. Σε ποιες σφαίρες έμπαινε τώρα; Μήπως ξεπερνούσε τα όρια; Παραμόνευε κίνδυνος. Αλλά τώρα δεν έπρεπε να κάνει πίσω, είχε την αίσθηση ότι ήταν ή τώρα ή ποτέ, ας γινόταν ό,τι ήταν να γίνει· αν υπήρχε κάποιος στη γη που είχε τα προσόντα να το κάνει, ήταν ο ίδιος.» Μεγάλη ιδέα έχει για τον εαυτό του και καλά κάνει! Έτσι πρέπει γιατί αλλιώς δεν πρόκειται να τολμήσει να πιάσει πένα στο χέρι του ή ν’ ακουμπήσει το πληκτρολόγιό του.

Και παρακάτω: «Αλλά του φάνηκε σώφρον να βάλει για καλό και για κακό έναν αφηγητή ανάμεσα στον εαυτό του και την άκρως εκρηκτική ιστορία του, εν είδει μονωτήρα». Και έβαλε. Όχι βέβαια, αυτόν που περιγράφει.

Δεν μου άρεσαν τα τεχνάσματά του ή μάλλον καλά είναι, αλλά τα χειρίστηκε άμετρα για το συγκεκριμένο θέμα. Αν είχε άλλον τίτλο... το συζητάμε!

Πιθανοί άλλοι τίτλοι:

• Χίτλερ, ο απόηχος...
• Γράφοντας για τον Χίτλερ
• Χίτλερ, το παράδοξο μηδέν
• Το Όλλως αλλότριον, ένα προσωπείο χωρίς πρόσωπο

.... και πάει λέγοντας ή

·         Το δράμα ενός συγγραφέα...

Ωστόσο, πριν με απογοητεύσει η συγγραφή σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα, ξεχώρισα, να πω την αλήθεια, κάποια σημεία πολύ γενικά που θα μπορούσε να ήταν η απαρχή για μια καλή κουβέντα:

«Ότι στην τέχνη σημασία είχε πάντα το πώς, ποτέ το τι. Ότι στην τέχνη η μορφή ήταν το ουσιαστικό περιεχόμενο.» (σ. 20) «...επίσης στη μουσική, την υψηλότερη όλων των τεχνών, δεν υπάρχει καν τι, μόνο πώς» (σ. 26)

«...μια καλλιτεχνική φαντασία οποιασδήποτε μορφής δεν είναι κάτι που πρέπει να κατανοηθεί, αλλά μάλλον κάτι με το οποίο κατανοείς. Είναι ένα εργαλείο.» (σ. 21)

«Αυτός είναι ο δρόμος της πραγματικής τέχνης· όχι από κάτω προς τα πάνω, αλλά από πάνω προς τα κάτω.» (σ. 23)

«Προσεκτικά αφομοίωσε τις εικόνες· πάντα όταν δούλευε κάποιο θέμα, όλα όσα έβλεπε και βίωνε δοκίμαζε κατά πόσο μπορούσε να τα χρησιμοποιήσει και να τα ενσωματώσει στην ιστορία του...» (σ. 26)

«Υπάρχει ένα κινέζικο ρητό που λέει: οι μεγάλοι άνθρωποι μιλάνε για ιδέες, οι μεσαίοι για γεγονότα, οι μικροί για ανθρώπους. [...] «Στη λογοτεχνία και οι τρεις κατηγορίες είναι σημαντικές, αλλά συνήθως λείπουν οι ιδέες». (σ. 43) Κάτι μου θυμίζει αυτό...

«Τώρα, περίπου στα μισά της διάρκειας ζωής του ηλιακού συστήματος, θα έπρεπε να είσαι σε θέση για μια στιγμή να επισκοπήσεις τις αβύσσους του παρελθόντος και του μέλλοντος με τη διαύγεια του παρόντος, αλλά πώς να φτάσεις σ' αυτή τη στιγμή;» (σ. 44)

Και για τον Χίτλερ, το επίμαχο θέμα: «Ο Χίτλερ... [...] Πρώτα, στη γέννησή του, χάρηκαν μόνο οι γονείς του· αργότερα χαροποίησε ολόκληρο το γερμανικό λαό, στη συνέχεια και τον αυστριακό· και όταν πέθανε, χάρηκε ολόκληρη η ανθρωπότητα...» (σ. 46)

Και όταν τέλειωσα το βιβλίο, ομολογώ ότι χάρηκα κι εγώ... που έφτασα πια στο τέλος του.

Κωσταντίνα Χονδρογιάννη

Ευτυχώς για εμάς που είμαστε απόψε εδώ και δεν ζήσαμε τα τραγικά εκείνα χρόνια που έδρασε, θα έλεγα, "άνθρωπος", εντός εισαγωγικών άνθρωπος. Και ευτυχώς για την ανθρωπότητα, δεν άφησε κανέναν απόγονο. ΕΛΠΙΖΩ ένα αυγό που εκκολάπτεται στις μέρες μας να είναι παροδικό, αλλά πολύ φοβάμαι πως υπάρχουν ανεγκέφαλοι που ασπάζονται τις ιδέες τους. Τώρα, όσο για το ΧΙΤΛΕΡ, ΜΠΟΡΜΑΝ,  ΓΚΑΙΡΙΚ  και όλα τα τσανάκια του που λογοδότησαν στον Πανάγαθο Θεό  πιστεύω ότι δεν τους έδειξε κανένα έλεος.

http://www.biblionet.gr/Χάρι Μούλις