56 Βιβλίο - Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, "Ο Ηλίθιος"

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Ο Ηλίθιος

Δείτε διάφορες εκδοχές των εκδόσεων εδώ: Εξώφυλλα "Ο Ηλίθιος" 

17-9-2014

Βιβλίο 56ο

Πρόταση της Μαρίας Ντόντζη

Μαρία Ντόντση
Ο Μαρκ Τουέην έγραψε: «Κλασσικό είναι ένα βιβλίο που το υμνούν όλοι, αλλά δεν το έχει διαβάσει κανείς». Ευσεβής πόθος για μένα, ο Ηλίθιος περίμενε δεκαπέντε χρόνια στο ράφι της βιβλιοθήκης. Ο Ηλίθιος, αυτός ο αλλόκοτος ήρωας, ο ξανθός άγγελος, η ενσάρκωση του αγαθού, πάσχει, χαίρεται, αγαπά, συμπονά, ερωτεύεται. Ο Ηλίθιος, η τραγωδία της περιζήτητης ομορφιάς, όπου κανείς άνδρας δεν μπορεί ν’ αντισταθεί (ίσως και μια διακωμώδηση του ερωτικού μυθιστορήματος;)

Παίκτης του δράματος και η ζωή της Πετρούπολης… οι ήρωες γύρω από τον Μίσκιν, πείθουν. Μεγαλοφυής η σκηνή της επιληπτικής κρίσης, μέσα στον αλληλοσπαραγμό των άλλων. Η «συνάντησή» του με την ομορφιά και με την μοίρα όσων καίγονται από αυτήν.

Ο Ντοστογιέφσκι κατάφερε να αναδείξει τα δακτυλικά αποτυπώματα της ρωσικής κοινωνίας, της προεπαναστατικής Ρωσίας και πως αυτή σκορπίστηκε σ’ έναν αέναο αλληλοσπαραγμό. Το βιβλίο με συνεπήρε. Έχω ακόμη έναν ευσεβή πόθο… ποιος ξέρει… ίσως… Θερβάντες, Δον Κιχώτης… είναι στο ράφι. 

      

Κλεοπάτρα Τσάκουρη

Ένα πραγματικά μεγάλο μυθιστόρημα του πιο μεγάλου Ρώσου συγγραφέα, του Ντοστογιέφσκι. Περιέχει τα πάντα, όλα όσα επιθυμεί  μια καρδιά, μια ανήσυχη ψυχή που νιώθει συνεχώς ανολοκλήρωτη, αυτό είναι που συγκινεί διαχρονικά το αναγνωστικό κοινό.

Άνθρωποι δειλοί, άνθρωποι τολμηροί, άνθρωποι αδίστακτοι με έντονα πάθη, ικανοί για την καλύτερη πράξη, ικανοί για την χειρότερη ενέργεια που θα φέρει τραγικά αποτελέσματα. Χαρακτήρες που κινούνται οι περισσότεροι με γνώμονα την καρδιά, το συναίσθημα, χωρίς να σκεφθούν τις συνέπειες αν είναι προς όφελός τους ή εις βάρος τους. Αδιαφορούν με μια αφέλεια, μπορείς να πεις, ηρωική και πάνω από τα γνωστά ανθρώπινα δεδομένα, εκτός ορίων λογικής, σε μια κατάσταση εκστατική, όπως ο βασικός ήρωας της ιστορίας, ο Πρίγκηψ, ο οποίος πάσχει από ψυχική διαταραχή με κρίσεις επιληπτικές. Τον χαρακτηρίζουν ο Ηλίθιος   με μια προχειρότητα βασανιστική, που καθορίζει την ανθρώπινη φύση. Η πλοκή σε κρατάει σε συνεχές ενδιαφέρον, οι περιγραφές των ψυχικών καταστάσεων και των γεγονότων που ζουν όλο όσοι εμπλέκονται στην ιστορία είναι συγκλονιστικές στην απλότητά τους. Αυτό είναι και το μεγαλείο τους.

Ο Πρίγκηψ, αν και άρρωστος, δείχνει αρκετές φορές σημάδια μιας συμπεριφοράς ιδιοφυούς, ξεχωριστού ανθρώπου που δεν μοιάζει με κανέναν άλλο.  Προξενεί τη συμπάθεια με τον ήπιο χαρακτήρα του, ανάμεικτη όμως με περιέργεια, γι’ αυτό δεν τον καταλαβαίνουν. Ο θάνατος εξαγνίζει τα πάντα, ακόμη κι αν προέρχεται από έναν άρρωστο ζηλόφθονο δολοφόνο. Η ταλαιπωρημένη ψυχή της όμορφης νεαρής, που δεν έβρισκε ποτέ ησυχία και δεν ήξερε τι έπρεπε να κάνει για να ’ναι ευτυχισμένη, ηρεμεί μ’ αυτό το άδικο και άδοξο τέλος. Ο «Πρίγκηψ» δεν μπόρεσε να την σώσει, ο εραστής της την σκοτώνει και παραδίδεται στην αστυνομία. Ο «Ηλίθιος» ξαναβρίσκει τον παλιό του εαυτό, δεν αναγνωρίζει, δεν καταλαβαίνει τίποτα και είναι άγνωστο αν ποτέ ξανα-επανέλθει στην πραγματικότητα, που τόσο πόνεσε με την σκληρότητά της.    

   


Βιολέττα Παπαδοπούλου

Ο Ντοστογιέφσκι έζησε από το 1821 έως το 1881 (Το διάστημα είναι περίπου κοινό με τα χρόνια που έζησαν ο Γκόγκολ και ο Τολστόι).

Ήταν γιος κληρικού και για τον λόγο ότι υπηρέτησε σαν στρατιωτικός γιατρός, έζησε έχοντας πρόσβαση στο ανώτερο αριστοκρατικό στρώμα.

Έπασχε και ο ίδιος από επιληψία και πνευμονική ασθένεια, ο δε ένας του γιος πέθανε από επιληψία. Δικάστηκε με την κατηγορία ότι είχε φιλελεύθερες πεποιθήσεις και ότι ήταν οπαδός του ουτοπικού σοσιαλισμού, το 1849, και καταδικάστηκε σε θάνατο. Έχοντας βιώσει κάμποσες εικονικές εκτελέσεις και μετά από 4χρονη εξορία στην Σιβηρία, αφέθηκε ελεύθερος. Στην προσπάθειά του να εκδώσει περιοδικά φιλολογικού περιεχομένου και εξαιτίας του πάθους του για τα χαρτιά, σχεδόν καταστράφηκε οικονομικά και σωματικά. Αυτό το διάστημα έγραψε και τα καλύτερα έργα του (Αφοί Καραμαζώφ, Ο Παίχτης, Ο Ηλίθιος, Έγκλημα και Τιμωρία, Οι Δαιμονισμένοι).

Στον Ηλίθιο βρίσκουμε πολλές αυτοβιογραφικές αναφορές από τα παραπάνω στοιχεία. Περιγράφει λεπτομερώς τις κρίσεις επιληψίας του ήρωα  πρίγκιπα Μίσκιν, την αγωνία για το εκτελεστικό απόσπασμα, την κάκιστη ψυχολογική κατάσταση του φυματικού Ιππόλυτου καθώς και τις θρησκευτικές αναζητήσεις των περισσότερων ηρώων του.

Ο πρίγκιπας Μίσκιν, ένας άνθρωπος καταρρακωμένος από την αρρώστια της επιληψίας, χωρίς καμία περιουσία, επιστρέφει στην Ρωσία από την Ελβετία, όπου νοσηλεύθηκε και σχεδόν θεραπεύτηκε. Αντιμετωπίζει τον αρχικό χλευασμό ή τον οίκτο όσων τον γνωρίζουν, συναισθήματα τα οποία όμως γρήγορα μετατρέπονται σε θαυμασμό, αγάπη, αφοσίωση, λόγω του ήπιου και ειλικρινούς χαρακτήρα του Μίσκιν και εξαιτίας της ιδιαίτερης νοημοσύνης, με την οποία αντιμετωπίζει όλες τις καταστάσεις.

Ερωτεύεται πλατωνικά την Ναστάζια Φιλίπποβνα, μια γυναίκα που βασανίζεται από ενοχές που δεν της αναλογούν για το παρελθόν της, που έχει βυθιστεί στην μελαγχολία και την αυτολύπηση, συναισθήματα που δεν μπορεί να διαχειριστεί και σιγά-σιγά την οδηγούν στην παράνοια, παρασύροντας μαζί της και τον Μίσκιν, ο οποίος δεν την αρνείται ως το τέλος, παρά τα έντονα και αμοιβαία  συναισθήματα αγάπης που νιώθει και για την κόρη των Επάντσιν,  Αγλαΐα, η οποία τον ερωτεύεται παράφορα και θέλει να τον παντρευτεί.

Πρόκειται για ένα από τα αριστουργήματα της λογοτεχνίας, όπου ο Ντοστογιέφσκι ξεδιπλώνει την απαράμιλλη μαεστρία του στην περιγραφή των χαρακτήρων, των πιο βαθιών και έντονων συναισθημάτων τους, παρουσιάζοντας τον απόλυτα καλό άνθρωπο, που δεν έχει κακίες, που συγχωρεί τα  πάντα, που δεν κριτικάρει και που βάζει τον εαυτό του τόσο μετά από τους άλλους, ώστε φτάνει να χαρακτηρίζεται ηλίθιος.

Επιπλέον, δίνει ό,τι έχει και δεν έχει σε αυτούς που πιστεύει ότι πραγματικά τα χρειάζονται, χωρίς στρατηγικές και ιδιοτέλειες, ενώ όταν ερωτάται λέει πάντα με παρρησία την γνώμη του.

Το άλλο άκρο του Μίσκιν είναι ο φιλήδονος Ραγκόζιν, άντρας γήινος, με πάθη που τον κατακυριεύουν και τον καταστρέφουν, που προτιμάει να σκοτώσει, παρά να μην έχει το αντικείμενο του πόθου του ή οτιδήποτε στέκεται εμπόδιο στις επιδιώξεις του.

Ο συγγραφέας στηλιτεύει την ζωή των δημοσίων υπαλλήλων, που ζουν πλουσιοπάροχα σε βάρος άλλων, ενώ είναι σκληρός στην περιγραφή ιδιοτελών ανθρώπων, όπως ο γλοιώδης Λεμπέντεβ και ιδιαίτερα τρυφερός όταν αναφέρεται σε μητέρες (π.χ.η Λιζαβέτα –σύζυγος στρατηγού Επάντσιν). Πολλές και οι αναφορές-προβληματισμοί του για την ύπαρξη Θεού, την μετά θάνατον ζωή ή για τα νέα πολιτικά ρεύματα που είχαν εμφανιστεί στη Ρωσία πριν την Επανάσταση.

Λέει κάπου:

«Η χρηστή δειλία και η καθωσπρέπει έλλειψη πρωτοτυπίας αποτελούσαν ως τώρα στην πατρίδα μας το αναπόσπαστο χαρακτηριστικό ενός δραστήριου και ευυπόληπτου ανθρώπου».

                           


Αντιγόνη Παπαδάκη
Ο Ηλίθιος είναι ένα μυθιστόρημα ποταμός, εξαιρετικά πυκνό, με πολλά πρόσωπα. Υπάρχει κατ αρχήν η κεντρική τετράδα, ο πρίγκιπας Μίσκιν, ο Ραγκόζιν, η Ναστάσια, η Αγλαία και γύρω τους δεκάδες δευτερεύοντα πρόσωπα που δεν είναι απλώς οι σκιές των ηρώων, αλλά όλοι τους έχουν φωνή και γι αυτό μπορούμε να μιλήσουμε για ένα χορωδιακό μυθιστόρημα. Υπάρχουν πολλές ομαδικές σκηνές που οι συνομιλίες  είναι πολύ ενδιαφέρουσες. Πρόκειται για μια κριτική της ρωσικής κοινωνίας. Ο Ντοστογιέφσκι διαπιστώνει ένα μηδενισμό  να διακρίνει τους σύγχρονούς του. Ο ίδιος, πιστός χριστιανός, δεν μπορεί παρά μόνο να λυπάται για τον ξεπεσμό της πνευματικότητας του ρωσικού λαού. Και τώρα στην ερωτευμένη τετράδα και κυρίως σ αυτόν γύρω από τον οποίο περιστρέφεται ένας μικρός κόσμος, τον Λέοντα Νικολάιβτς. Για τον Ντοστογιέφσκι είναι η εικόνα του Χριστού, ένας επιληπτικός Μεσσίας που θα σκορπίσει το χάος γύρω του. Ο Μίσκιν είναι πράγματι μια καθαρή ύπαρξη, ταπεινή και αφελής που συγχωρεί τους πάντες. Είναι μια μεγάλη καρδιά. Απέναντι στον πρίγκιπα υπάρχει η σκοτεινή του πλευρά, ο Ραγκόζιν. Μελαχρινός ο Ραγκόζιν, ξανθός  ο Μίσκιν. Αλήτης ο ένας, έντιμος ο άλλος. Οι δύο άντρες κατασπαράζονται για την ίδια γυναίκα, την θεϊκή Ναστάσια, που είναι η χαμένη ψυχή του μυθιστορήματος. Ο Ραγκόζιν θέλει να την αποκτήσει, ο Μίσκιν θέλει να την σώσει. Την συμπονά . Η Ναστάσια αγαπά τον πρίγκιπα, αλλά αρνείται να τον παντρευτεί για να μην τον παρασύρει στο χαμό. Ο θαυμασμός γι αυτόν την οδηγεί στην θυσία. Στο κέντρο αυτού του τρίο βρίσκεται και η Αγλαΐα. Είναι και η ίδια ερωτευμένη με τον πρίγκιπα . Τα φλογερά αισθήματα και οι μεταπτώσεις οδηγούν στην τραγωδία. Η γραφή του Ντοστογιέφσκι, σε ρυθμό επιληπτικό, διαγράφει με μαεστρία την έξαρση των αισθημάτων, τις υπερβάσεις των προσώπων. Μαγεύεται κανείς από τον χείμαρρο των λέξεων και την δυνατή ενσάρκωση των προσώπων. Ο Μίσκιν παραμένει ένας ήρωας αλησμόνητος.

Χριστίνα Βουμβουράκη

To να διαβάζεις τον Ηλίθιο του Ντοστογιέφσκι είναι σα να μπαίνεις σε ένα μεγάλο σπίτι –αρχοντικό- που έχει τα φώτα όλα σβηστά. Σ’ αυτό το σπίτι, βρίσκεις πολλά δωμάτια και διαδρόμους. Όλα χωρίς παράθυρα. Το σκοτάδι οξύνει την ακοή σου. Αντιλαμβάνεσαι πως μπαινοβγαίνουν μέσα πολλοί, ακούς τις συζητήσεις, αφουγκράζεσαι τα πατήματα τους, τις ανάσες τους. Όμως κανέναν δεν μπορείς να δεις, λόγω του σκοταδιού που καλύπτει παντού τα πάντα. Μόνο ο Μίσκιν, είναι φτιαγμένος ολόκληρος από φως. Κι αυτόν όμως, όταν τον συναντήσεις, ακριβώς επειδή λάμπει με ανυπέρβλητο φως, δεν αντέχεις διόλου να τον κοιτάξεις. Ρίχνεις τα μάτια σου χαμηλά και συνεχίζεις να αφουγκράζεσαι, χωρίς να δυσανασχετείς γιατί το νιώθεις: όσο πιο λίγα βλέπεις τόσο πιο βαθιά καταλαβαίνεις.  

         



Χριστίνα Κελεσίδου

Με περίμενε '' Ο Ηλίθιος" πάρα πολλά χρόνια στην βιβλιοθήκη μου να συνεχίσω το διάβασμά του γιατί στην εφηβεία μου,όταν τον ξεκίνησα, είχα μετρήσει 55 Ρωσικά διπλά-τριπλά ονόματα, τότε απογοητεύτηκα και τον παράτησα.

Χάρις στην Λέσχη ξεπλήρωσα και αυτό το χρέος μου, στην Κλασική Λογοτεχνία.

Τώρα που το διάβασα πολλές φορές με κούρασε, όλες αυτές οι διηγήσεις των συνευρέσεων ενός τσούρμο ανθρώπων που περιδιαβαίνανε άσκοπα από σπίτι σε σπίτι λέγοντας ανούσια χωρίς ενδιαφέρον θέματα, πάντα με μια κουτσομπολίστικη διάθεση και κακία και φυσικά τον εύκολο χαρακτηρισμό ενός ευγενούς και ειλικρινούς ανθρώπου ως Ηλίθιο. Κατάλαβα όμως ότι ο Ντοστογιέφσκυ ειχε τον λόγο του. Με την μεγάλη του μαεστρία χρησιμοποίησε αυτούς τους χαρακτήρες για να δείξει το μεγαλείο του ως συγγραφέας αλλά και ως ΑΝΘΡΩΠΟΣ. Εκεί λοιπόν που βαριέσαι το ξέσπασμα κακίας του Ιππόλυτου ξεπετιέται η επική φράση '' η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο'', εκεί που περιγράφει τον παρανοϊκό χαρακτήρα του Ραγκόζιν λέει'' η συμπόνοια είναι ο κυριότερος και ίσως ο μοναδικός νόμος της ζωής όλων των ανθρώπων'', όπως και στην αρχή του βιβλίου ότι '' στο παιδί μπορείς να τα λες όλα, όλα.'' και άλλα πολλά τέτοια διαμάντια ξεπηδούν με λογοτεχνική μαεστρία.

Ο Νοστογιέφσκυ σε αυτό το βιβλίο, επίκαιρος όσο ποτέ παρουσιάζει όλες τις αλήθειες της ζωής και σίγουρα σαν ένας μεγάλος συγγραφέας ήξερε πως να τις εκφράσει γιατι ήταν και μεγάλος γνώστης του ανθρώπινου χαρακτήρα.

Βάζει τον αναγνώστη να χαθεί μέσα σε αυτή την διαφορετικότητα των ανθρώπων, προβάλλοντας τις δικές του ιδέες σαν ένα φως μέσα στα σκοτάδια της ψυχής του.

Το βιβλίο κλείνει με την προφητική φράση ''Φτάνουν οι εξωφρενισμοί πρέπει να βάλουμε κάτω και την λογική. Κι όλα αυτά, όλο αυτό το εξωτερικό σας, όλη σας η Ευρώπη δεν είναι παρά μια φαντασία κι όλοι μας που βρισκόμαστε στο εξωτερικό δεν είμαστε παρά μια φαντασία....θυμηθείτε τα λόγια μου''.

                                


Ιφιγένεια Θεοδωρίδου

 Η έκδοση που είχα ήταν πολύ παλιά και οι τότε ορθογραφικές διαφορές με το σήμερα, καθώς και διάφορες γραμματικές παρεκκλίσεις όπως κολλητά η κτητική αντωνυμία με το ουσιαστικό, δυσκόλευαν τη ροή της αφήγησης, πράγμα που με κούρασε αρκετά και έτσι η  ανάγνωση δεν κύλησε ευχάριστα.

Δεν θα κάνω κι εγώ τη λογοτεχνική αγιογραφία του Ντοστογιέφσκι. Για την συγγραφική του δεινότητα, για την φιλοσοφική διάσταση του έργου του, για τον πλούτο των χαρακτήρων που απετέλεσαν λαμπρό υπόβαθρο ψυχαναλυτικής έρευνας, ξοδεύτηκαν μερικοί τόνοι μελάνης για να αναλυθούν επαρκέστατα από τους επιγόνους του. Δεν υπάρχει τίποτε καινούργιο ή έστω διαφορετικό για να προστεθεί.

Ο Καλβίνο στο πολύ σημαντικό βιβλίο του «Γιατί να διαβάζουμε τους κλασικούς» θέτει το ερώτημα απαντώντας το ταυτόχρονα: αν «κάθε ανάγνωση ενός κλασικού βιβλίου είναι μια ανάγνωση ανακάλυψης όπως η πρώτη», τότε αξίζει να επιστρέφουμε στους κλασικούς.

Αυτή ήταν και η δική μου άποψη, τουλάχιστον μέχρι πριν μια δεκαετία, τόσο έχω να διαβάσω κλασική λογοτεχνία, σήμερα όμως όχι. Πολλά ήταν αυτά που μ’ ενόχλησαν. Εξηγούμαι καλύτερα: σήμερα η μορφή αυτή του μυθιστορήματος είναι ξεπερασμένη και κουραστική γιατί είναι φορτωμένη με μια επιτηδευμένη θεατρικότητα, ακατάσχετη φλυαρία, και οι ατέλειωτες παρεκβάσεις και διακλαδώσεις αποδυναμώνουν τη δραματουργία. Η λεπτομερέστατη ανάλυση διάφορων μικροσυμβάντων από τη ζωή των ηρώων, σίγουρα δεν προσέθεταν τίποτα άλλο στο έργο πέρα από λέξεις. Εδώ κρίνω σκόπιμο να τονίσω μια διαφορά: Η εμμονή του Τζόυς (ένας συγγραφέας που επηρεάστηκε αρκετά από τον Ντοστογιέφσκι) στην λεπτομέρεια και η χρήση της από αυτόν, είναι κάτι διαφορετικό βέβαια, απαραίτητο στοιχείο στον μοντερνισμό που σχεδόν πρώτος εισήγαγε. Η φλυαρία και η εμμονή στην λεπτομέρεια πιάνουν ταβάνι στο κεφάλαιο όπου γίνεται η αποκάλυψη της κληρονομιάς του πρίγκιπα Μίσκιν· είχα μπροστά μου ολοζώντανη τη φωσκολιάδα της εποχής.

Στο ερώτημα: «Τι ρόλο παίζει και τι είναι σήμερα η κλασική λογοτεχνία»; απαντώ: Χάσιμο χρόνου.

    


Στεφανία Βελδεμίρη
Η ανάγνωση του Ηλίθιου, σαν όλες τις αναγνώσεις του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, είναι βόλτες σε μέρη οικεία, στα οποία ποτέ δεν ταξίδεψα, αντάμωμα φίλων καρδιακών, που ποτέ δεν γνώρισα, μνήμες καταδικές μου, που δεν ανήκουν στη ζωή μου. Είναι απόλαυση που ξετυλίγεται σαν μεταξωτό κουβάρι. Είναι μια σκάλα μέχρι τ' αστέρια.

Λεπτομέρεια ζωγραφισμένης ξύλινης παλαιάς πόρτας πλυσταριού

Αρχοντούλα Διαβάτη
Μια ανάγνωση του βιβλίου Ο ΗΛΙΘΙΟΣ, του Φιόντορ Ντοστογιέβσκη, εκδ. Γκοβόστη, μτφ. Άρη Αλεξάνδρου,  σε σχέση με το βιβλίο του Ι.Καλβίνο και του Κ.Παπαγιώργη

                                                Θεσσαλονίκη, 17 Σεπτεμβρίου 2014

Πρόκειται για ένα κλασικό βιβλίο, με τον ορισμό που έδωσε στο είδος ο Ίταλο Καλβίνο στο βιβλίο του Γιατί να διαβάζουμε τους κλασικούς. Το ξαναδιαβάζει κανείς, ή τουλάχιστον έτσι δηλώνει, μια και είναι ένα ανάγνωσμα διάπλασης από εκείνα που περισσότερο μνημονεύονται παρά διαβάζονται και φτάνει στα χέρια μας σέρνοντας πίσω μας την περιπέτεια των αναγνώσεων και τον κονιορτό της βιβλιογραφίας και των μεσαζόντων που εννοούν να γνωρίζουν και να λένε για το βιβλίο περισσότερο από αυτό το ίδιο, αν το αφήσουμε να μιλήσει. Διάβασα το βιβλίο στα πρώτα φοιτητικά χρόνια όταν διάβαζα μεγάλη λογοτεχνία για μεγάλες χρονικές περιόδους,για να αποφύγω το διάβασμα των χοντρών νομικών βιβλίων που με περίμεναν στη γωνία.Ξαναδιάβασα το καλοκαίρι το βιβλίο για το οποίο διατηρούσα μια αχνή ανάμνηση από την ανεπανάληπτη αίσθηση που μου είχε αφήσει η αφηγημένη προσωπικότητα του Μίσκιν και έκανα ένα σωρό διαπιστώσεις από εκείνες που αναφέρει ο Καλβίνο για την κλασική λογοτεχνία, κρυμμένη στις πτυχές της μνήμης με τη μορφή συλλογικού ή ατομικού υποσυνείδητου. Ήταν μια αληθινή ανά – γνώση, με την πλατωνική έννοια, μια ανακάλυψη, α, από δω το είχα δει αυτό, νόμιζα ότι το ήξερα από πάντα. Να που νιώθω μια ευγνωμοσύνη για τη λέσχη ανάγνωσης και τη λειτουργία της. Της καταλόγιζα πάντα τον εξαναγκασμό του να διαβάζεις τα βιβλία που διαλέγουν οι συναναγνώστες, παραβιάζοντας τους προσωπικούς σου ρυθμούς.Να που τώρα ο καταναγκασμός με οδήγησε στην παλιά διαδρομή, τότε που διάβαζα με ανιδιοτέλεια, κλείνοντας έξω από την πόρτα του δωματίου τον κόσμο και είχα κάνει δικά μου βιβλία τον Ηλίθιο και το Υπόγειο, τον Παίκτη και τους Αδερφούς Καραμαζόφ  και τον Ντοστογιέβσκη , δικό μου κλασικό συγγραφέα, που με βοήθησε να ορίσω τον εαυτό μου, την ταυτότητά μου, να καταλάβω ποια είμαι ή ποια θέλω να είμαι.Άξιζε τον κόπο.

Ξαναδιάβασα το βιβλίο λοιπόν σε ώριμη ηλικία, ξαναβρίσκοντας τις σταθερές μου, κι ας είχα ξεχάσει την προέλευσή τους, εκτιμώντας περισσότερες λεπτομέρειες, επίπεδα και σημασίες.Ανέτρεξα και ξαναδιάβασα το κεφάλαιο Μίσκιν, στο δοκίμιο του αγαπημένου μου συγγραφέα, του Κωστή Παπαγιώργη για τον Ντοσγογιέβσκη. Περιγράφω παρακάτω παρακάτω τα κυριότερα σημεία την ανάγνωσης αυτής. Από τις πρώτες κουβέντες του Μίσκιν με τον Ραγκόζιν στο τρένο προς την Πετρούπολη, η προσωπικότητα του πρίγκηπα σημασιοδοτεί ακριβώς δια της εις άτοπον απαγωγής ποια δεν είναι η ρώσικη κοινωνική συμπεριφορά. Η αναπάντεχη ετερότητα του Μίσκιν, ανέραστου, χαρισματικού, απονήρευτου,διάφανου, ανεξίκακου μέχρι ηλιθιότητας, τόσο διαφορετικού από τους γαλλοσπουδασμένους, εγωπαθείς, περήφανους  Ρώσους και περιφρονητικούς, ένας άγιος ανάμεσα σε διαβόλους. Η οικογένεια, η ομήγυρη, ο κλειστός πολιτικός κύκλος με τις γνωστές σχέσεις τριβής, εχθρότητες και αλληλο-υπονόμευση και ο ερχομός του ξένου που βάζει μπρος – ως καταλύτης- τις εξελίξεις.Ο χρόνος διαστέλλεται, τα πάθη ξεσπούν. Τα δεκάξι πρώτα κεφάλαια του πρώτου μέρους καλύπτουν μόνο την πρώτη μέρα του πρίγκηπα στην Πετρούπολη, άρα, κατά τον Παπαγιώργη, μετρά μόνο η αφήγηση, όχι το χρονικό πλαίσιο, όπως ακριβώς στο θέατρο, ένας διαρκής διάλογος από την αρχή ως το τέλος- οι ήρωες μιλούν μόνοι τους, δεν είναι ο αφηγητής που μιλάει (  Να λοιπόν που ο Ντοστογιέβσκη, είναι πράγματι – όπως το υποστήριξε ο Μπαχτίν -  ο εισηγητής του πολυφωνικού μυθιστορήματος.).Ο Ηλίθιος, χάρη στον Ντοστογιέβσκη δεν γίνεται συναξάρι , πέμπτη βιογραφία του Χριστού,αλλά μυθιστόρημα, γιατί μέσα από τις σχέσεις των προσώπων , μέσα από τις συνάφειές του παρακολουθούμε την κυοφορία της προσωπικότητάς του βγαίνει η αγιότητα της προσωπικότητας του Μίσκιν, ο μηδενισμός της νέας γενιάς, η ροπή προς την ευτέλεια και η αντανάκλαση της ιστορίας της Ρωσίας κατ’ επέκταση. « Για να περιγράψει ένα πρόσωπο έπρεπε να περιγράψει τις ψυχές των άλλων.».Ένας άγιος που προκαλεί ρήγματα στους θωρακισμένους εγωισμούς του περίγυρου.Ο Ραγκόζιν,η χθόνια ατομικότητα και Ναστάσια Φιλίποβνα, η διεφθαρμένη καλλονή που απαντάει με αλόγιστη αυταρχικότητα στους εξευτελισμούς του παρελθόντος κι απέναντί τους ο Μίσκιν, η απόλυτη μορφή της ταπεινοφροσύνης, πώς δικαιολογεί τα θεία χαρακτηριστικά της;H αρρώστια, η επιληψία, η ιερά νόσος κατά τον Ιπποκράτη, αυτή αναδεικνύει έναν άνθρωπο αλλοπαρμένο και θεόληπτο.Οι άνθρωποι, στην κοινωνική σφαίρα αλληλοσπαράσσονται και το θείο κάνει την εμφάνισή του μέσα από τους σπασμούς του Μίσκιν. Η αρρώστια είναι που του δίνει αίσθηση πληρότητας, ειρήνευσης, θρησκευτικής ταύτισης με την πανουσία της ζωής, αρμονία και ομορφιά.Η αρρώστια που είναι η ίδια η ομορφιά, το προνομιακό ψυχικό τραύμα, ο δαίμονας του Σωκράτη. Η ηλιθιότητα έχει μεταφυσικά ερείσματα, είναι η ενόραση της ομορφιάς.Οι δυο καλλονές πάντως δεν ταυτίζονται με την ομορφιά τους.Η μια φέρεται ως ανεξημέρωτη δύναμη που καταλήγει στο μαχαίρι του εραστή της  και η άλλη επιδίδεται σε χίλια δυο καμώματα κακομαθημένης παιδούλας. Το όραμα της ανώδυνης ομορφιάς ταιριάζει περισσότερο στην Μαρί από την Ελβετία, το περίγελο του χωριού.Ο Μίσκιν νιώθει μια έλξη απέναντι στις τρεις αυτές γυναίκες που καταλήγει πάντα στον οίκτο, με συγκατάβαση απέναντι στην .ενσαρκωμένη ομορφιά.Τα σχέδια του περίγυρου ναυαγούν, ο Μίσκιν διαβάζει τον καθένα βαθύτερα απ’ ότι φαντάζεται. Ο αφηγητής μέσω του Μίσκιν κοιτάζει όλα τα προβλήματα της εποχής για να δείξει την αθέατη πλευρά τους.Φιλόδοξοι, ξεμωραμένοι, καθάρματα, μηδενιστές, φιλελεύθεροι, γάμος, έρωτας, κληρονομιά, ένα ρεπορτάζ μια πανεθνική εξομολόγηση. Ο Μίσκιν  είναι περιττός,υπεράριθμος και δίπλα του ο παροξυσμός της αμαρτίας τα ανθρώπινα,  με μόνη λύση το φόνο του Ραγκόζιν στον Ηλίθιο, όπως και στα άλλα βιβλία τον φόνο του Ρασκόλνικοβ, του Σμερντιακόβ, του Σάτοβ. Ο χριστιανισμός δηλ. Στον Ντοστογιέβσκη δεν είναι ένα ιδεολόγημα εξωμυθιστορηματικό, αλλά είναι δομικό στοιχείο-χωρίς το δισυπόστατο του Χριστού, η αφήγηση θα ήταν μετέωρη.Ο Ραγκόζιν σκοτώνει τη Ναστάσια Φιλίπποβνα, οδηγώντας τον άνθρωπο ως τα άκρα, μέχρι να αυτοκαταγγελθεί η ανθρώπινη φύση και να αυτοκαταλυθεί. Ένας Χριστός υποδέχεται τον φονιά και τον συγχωρεί.

Βρήκα τη μετάφραση του Άρη Αλεξάνδρου επαρκέστατη ακόμα και θέλω να θυμάμαι ότι μια αίσθηση του υποφέρω, άρα υπάρχω, τη σπούδασα από εκείνα τα νεανικά μου χρόνια μέσα από την αφήγηση του Ντοστογιέβσκη και την πλούσια απεικόνιση της προσωπικότητας της Ναστάσιας Φιλίπποβνας.