Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και η "αναρμοδιίως γνωματεύουσα [κυβέρνηση]"

Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, 26 Οκτωβρίου 1912

Διαβάζουμε στο βιβλίο του Κώστα Τομανά, Χρονικό της Θεσσαλονίκης, 1875-1920, εκδόσεις Νησίδες: « Τα ελληνικά στρατεύματα με αρχιστράτηγο τον διάδοχο Κωνσταντίνο καταλαμβάνουν στις 11 Οκτωβρίου τα Σέρβια, στις 12 την Κοζάνη, στις 16 την Βέροια και πορεύονται προ το Μοναστήρι. Ξεσπάει τότε η σύγκρουση Κωνσταντίνου και Βενιζέλου, της στενά στρατιωτικής και της ευρύτερα πολιτικής αντίληψης, που αποτελεί προοίμιο του μετέπειτα Εθνικού Διχασμού. Ο Βενιζέλος, προϊστάμενος του διαδόχου ως υπουργός των Στρατιωτικών, του στέλνει το ακόλουθο τηλεγράφημα: Α.Β.Υ. διάδοχον Κωνσταντίνον

Μουσείο Βαλκανικών Πολέμων: http://www.army.gr

Αναμένω να μοι γνωρίσετε περαιτέρω διεύθυνσιν ην θα ακολουθήσει η προέλασις του στρατού. Παρακαλώ μόνον να έχετε υπ’ όψιν ότι σπουδαίοι εθνικοί λόγοι επιβάλλουν να ευρεθώμεν όσον το δυνατόν ταχύτερον εις Θεσσαλονίκη.

Ο Κωνσταντίνος απαντά:

Η κατεύθυνσις της υποχωρήσεως του εχθρού και αι προθέσεις του είναι εκείνες που θα καθορίσουν την προέλασιν της υπ’ εμέ στρατιάς. Ζητώ να παύσει η κυβέρνησις αναρμοδίως γνωματεύουσα και εκ του μακρόθεν αναμιγνυομένη εις τας πολεμικάς επιχειρήσεις.

Ο Βενιζέλος συντάσσει τηλεγράφημα με το οποίο διατάζει τον διάδοχο να παραδώσει άμα τη λήψει της παρούσης την διοίκησιν της στρατιάς εις τον αρχηγόν του Γενικού Επιτελείου και να αναχωρήσει πάραυτα δι’ Αθήνας, τιθέμενος εις την διάθεσιν του Υπουργείου Στρατιωτικών.

Το τηλεγράφημα αυτό δεν αποστέλλεται, έπειτα από παράκληση του βασιλιά Γεωργίου, ο οποίος με δικό του τηλεγράφημα στον Κωνσταντίνο του ζητά να στραφεί αμέσως προς ανατολάς και να πορευτεί στο Τοψίν και ζήτησε να παραδώσει την Θεσσαλονίκη υπό όρους.

Ο Βενιζέλος σπεύσει πάλι να τηλεγραφήσει: Εντέλλεσθε ν’ αποδεχθείτε προσφερόμενην υμίν παράδοσιν Θεσσαλονίκης και να εισέλθετε εις αυτήν άνευ χρονοτριβής. Καθιστώ Υμάς υπεύθυνον δια πάσαν καθυστέρησιν, έστω και στιγμής.

Ο Βενιζέλος βιαζόταν τόσο για την κατάληψη της Θεσσαλονίκης, επειδή είχε πληροφορίες. Ο Φίλιππας Νίκογλου και ο Απόστολος Δοξιάδης από την Στενήμαχο, που ως Βούλγαροι υπήκοοι υπηρετούσαν στον βουλγαρικό στρατό, ειδοποίησαν τον έλληνα πρεσβευτή στην Σόφια Πανά και αυτός τον στρατιωτικό ακόλουθο της πρεσβείας Θανάση Σουλιώτη-Νικολαΐδη, ότι η βουλγαρική μεραρχία Ρίλα με σύντονη πορεία κάτω από καταρρακτώδη βροχή κινείται με κατεύθυνση την Θεσσαλονίκη, με επί κεφαλής τον στρατηγό Θεοδωρώφ και τον διάδοχο Βόρι έφτασαν στις 26 Οκτωβρίου στην Γιουβέσνα (σημερινή Άσσηρο) και δύο μέρες αργότερα στο Νταούτ  Μπαλή (σημερινό Ωραιόκαστρο)».

Την ίδια ημέρα, όπως γράφει στην μαρμάρινη πλάκα, στην πρόσοψη του Μουσείου Βαλκανικών Πολέμων, στο κτήμα «Τόψιν», στο χωριό Γέφυρα, λίγο έξω από την πόλη της Θεσσαλονίκης, ΕΝ ΤΩ ΟΙΚΗΜΑΤΙ ΤΟΥΤΟ ΗΤΟ ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΟΝ ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΤΗΝ 26^ΗΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1912 ΚΑΘ’ ΗΝ ΕΓΕΝΕΤΟ Η ΠΑΡΑΔΟΣΙΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΥΠΟ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΧΑΣΑΝ ΤΑΧΣΙΝ ΤΑΣΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΔΙΑΔΟΧΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΝ.