Λώρενς Στερν, Αισθηματικό ταξίδι στη Γαλλία και την Ιταλία
Μετάφραση: Έφη Καλλιφατίδη
Εκδόσεις Νησίδες, Σκόπελος 2000
18-3-2015
Βιβλίο 68ο
Πρόταση της Παναγιώτας Κύττα
Βιολέττα Παπαδοπούλου
Ο ήρωας του βιβλίου κληρικός (όπως και ο συγγραφέας) Γιόρικ ταξιδεύει στην Γαλλία, ενώ η Ιταλία δεν εμφανίζεται πουθενά , σε ανακάλυψη της ανθρώπινης ψυχής.
Διαβάζουμε για τις περιπλανήσεις και τις περιπέτειές του με σκέψεις και σχόλια γεμάτα χιούμορ, ειρωνεία, αθωότητα, πονηριά, υποβόσκουσα σεξουαλική επιθυμία.
Ο Στέρν ακροβατεί συνέχεια ανάμεσα σε αλληλοσυγκρουόμενα και αλληλοαναιρούμενα συναισθήματα. Κυρίαρχο ο έρωτας, που πάντα τον βλέπει με μια ενοχική ματιά, πιθανόν και από την θέση του ως κληρικού, τις πιο πολλές φορές πλατωνικός, τον οποίο είτε εκθειάζει είτε ξορκίζει .Δίνει με μαεστρία τη σαγήνη που νιώθει ένας άντρας, με το άγγιγμα και μόνον του χεριού μιας γυναίκας.
Παύλος Νεράντζης
Διαβάζω στο οπισθόφυλλο του βιβλίου που εκδόθηκε το 1768, μόλις ένα μήνα πριν τον πρόωρο θάνατο του συγγραφέα σε ηλικία 54 ετών. «Η λέξη «αισθηματικός» ήταν μία λέξη της μόδας στο Λονδίνο της εποχής εκείνης, με αποτέλεσμα η χρήση της να φτάνει στα άκρα, όπως «αισθηματικό» γεύμα ή «αισθηματικός» περίπατος».
Παίζοντας με τις λέξεις σήμερα αντί του sentimental, συναισθηματικός, αισθηματικός θα μπορούσαμε κάλλιστα να χρησιμοποιήσουμε τη λέξη sensual, αισθησιακός και δεν νομίζω ότι θα πέφταμε έξω για να περιγράψουμε ένα ταξίδι σ΄ έναν ωραίο τόπο συντροφιά με το συναίσθημά μας.
Ο εκδότης αναφέρει ακόμη στο οπισθόφυλλο ότι ο Στερν «παίζοντας για άλλη μία φορά το ρόλο του Γιόρικ, ταξιδεύει σε μία ξαφνική παρόρμηση για να ανακαλύψει την ανθρώπινη ψυχή και μαζί τη δική του». Ο συγγραφέας δηλαδή δεν ενδιαφέρεται για ό,τι συνήθως αναζητά ο σύγχρονος άνθρωπος που επισκέπτεται άλλους τόπους, δηλαδή τις επισκέψεις σε μουσεία και εστιατόρια, σε αξιοθέατα και απολαύσεις. Για τον Στερν το ταξίδι σε δύο χώρες είναι η αφορμή για ένα εσωτερικό ταξίδι. Αυτό, δηλαδή ο χαρακτήρας, το περιεχόμενο, το νόημα εν τέλει
ενός ταξιδιού είναι που με έλκυσε το ενδιαφέρον για να σας πω ορισμένες σκέψεις που στο παρελθόν δημοσιοποίησα.
Σημασία έχει το ίδιο το ταξίδι. Ταξιδεύω, γνωρίζω άλλους τόπους, άλλους ανθρώπους, άλλες κουλτούρες. Ταξιδεύω, γιατί επιμηκύνω τη διάσταση του τόπου. Έτσι αναζωογονούμαι. Ζω. Μ΄άλλα λόγια καθότι η διάσταση του χρόνου είναι πεπερασμένη, το ταξίδι είναι μία απάντηση στο θάνατο.
Σκοπός ενός ταξιδιού, όταν δεν είναι επαγγελματικό, όταν δεν συνδέεται με τη μετανάστευση, είναι η αναψυχή. Η ξεκούραση. Η αναζήτηση του χαμένου χρόνου. Του ελεύθερου χρόνου στην καθημερινότητά μας. Αυτό είναι το όνειρο των διακοπών: το ταξίδι. Από το κλασσικό «Το δικαίωμα στην τεμπελιά» του Πόλ Λαφάργκ μέχρι το «Επανάσταση και καθημερινή ζωή» της Αγκνές Χέλερ και την «Επανάσταση της καθημερινής ζωής» του Ράουλ Βανεγκέμ πολλά έχουν γραφεί για το θέμα.
Στόχος των διακοπών, -της διακοπής δηλαδή από την εργασία, τη δουλειά, τη δουλεία, εφόσον οποιαδήποτε απασχόληση, ακόμη και η πλέον δημιουργική, εμπεριέχει, τα στοιχεία της επανάληψης και του καταναγκασμού-, είναι η ανανέωση των δυνάμεων ώστε να μην πέσει η παραγωγικότητα μας. Κι αυτό χάρη στην αλλαγή παραστάσεων, στην αλλαγή κλίματος, μακριά από τη γκρίζα καθημερινότητα. Ο πρώτος ταξιδευτής ήταν ο Οδυσσέας. Ο πρώτος τουρίστας ο Μάρκο Πόλο.
Πως αξιοποιείται και κυρίως πως οργανώνεται ο ελεύθερος χρόνος των διακοπών, δηλαδή ένα ταξίδι; Ο οικονομικός παράγοντας και η έλλειψη χρόνου για την οργάνωση των διακοπών είναι οι βασικοί παράγοντες που οδηγούν τους περισσότερους στην επιλογή του τελικού προορισμού. Κι αν ο προορισμός είναι μακρινός, συνήθως απευθυνόμαστε σε κάποιο πρακτορείο. Αν κοντινός, πηγαίνουμε, ρωτώντας… Αν δεν έχουμε χρόνο, εντασσόμαστε στην κατηγορία «τουρίστας- μάζα» με πρώτους διδάξαντες τους Γιαπωνέζους. Σε κάθε περίπτωση εταιρίες κολοσσοί
και τουριστικά γραφεία προγραμματίζουν τα πάντα, υποσχόμενα μαγευτικά ταξίδια.
Ταξιδεύουμε, καταναλώνουμε κι αν όλα πάνε καλά και δεν υπάρξει κάποιο πρόβλημα με τα δωμάτια, το service, κλπ., επιστρέφουμε ικανοποιημένοι. Μόνον που ελάχιστα συνήθως έχουμε δει από τον τόπο που έχουμε επισκεφτεί και το κυριότερο δεν έχουμε έρθει σε επαφή με τους ντόπιους, με την κουλτούρα τους.
Αν αντίθετα αφιερώσουμε λίγα λεπτά της μέρας εγκαίρως, τότε μπορούμε και ν΄ απολαύσουμε. Να γίνουμε ταξιδευτές και όχι τουρίστες. Να κινηθούμε όπου θέλουμε και όπως θέλουμε και όχι οι άλλοι να επιλέξουν πριν από μας πώς θα ταξιδέψουμε. Ο τουρίστας εναποθέτει σ΄ ένα γραφείο ταξιδίων την οργάνωση των διακοπών του, του ελεύθερου χρόνου του. Ο ταξιδευτής αυτοοργανώνεται, σχεδιάζει μόνος του τη διαδρομή, επιλέγει ο ίδιος τον τόπο που θα επισκεφτεί και όλες τις λεπτομέρειες.
Ο τουρίστας μετακινείται συνήθως ομαδικά με άλλους, εντάσσεται σε οργανωμένα γκρουπ. Ο ταξιδευτής συνήθως είναι μόνος του.
Ο τουρίστας επισκέπτεται μέρη πολυσύχναστα. Ο ταξιδευτής προτιμά άγνωστους τόπους, απομονωμένα, μη τουριστικά μέρη. Ο τουρίστας είναι μαζικός, δεν έρχεται σ΄ επαφή συνήθως με το φυσικό και το πολιτιστικό περιβάλλον. Ο ταξιδευτής το επιδιώκει. Ο τουρίστας αρέσκεται να καταναλώνει. Ο ταξιδευτής κάνει ταυτόχρονα ένα εσωτερικό ταξίδι.
Κάποτε ο περιηγητής ταξίδευε σε άγνωστους, μακρινούς τόπους, ορισμένες φορές με κίνδυνο της ζωής του. Τα πάντα έπρεπε να τα προγραμματίσει, να τα σχεδιάσει.
Η βιομηχανία του τουρισμού, όμως, δεν θέλει ταξιδευτές. Θέλει μαζικούς τουρίστες. Πακέτα αλά γιαπωνέζικα. Γιατί έτσι κερδοφορεί.
Ένα ταξίδι με μηχανή είναι μια απόλαυση. Είναι μια πρόσκληση, γιατί δοκιμάζεται και ο αναβάτης και η μοτοσικλέτα, και αυτός και Αυτή. Ένα ταξίδι με μηχανή είναι μια πρόσκληση να γνωρίσει κανείς νέους τόπους, μέρη που δεν έχει δει. Να γνωρίσει άλλους λαούς, τον πολιτισμό τους, τα ήθη και έθιμα. Έχω επισκεφτεί πολλές χώρες, αλλά ακόμη και σ΄ αυτές, που είχα ταξιδέψει αεροπορικώς ή με αυτοκίνητο, δεν τις γνώρισα τόσο από κοντά όσο όταν τις επισκέφτηκα με μοτοσικλέτα.
Ένα ταξίδι με μηχανή ξεκινά από το κατώφλι του σπιτιού μας. Δεν έχει σημασία να φτάσεις στον προορισμό σου όσο ο δρόμος. Στη μοτοσικλέτα ταξιδεύεις πάνω σε κάτι, σε δύο τροχούς, όπως κάποτε πάνω στα άλογα, ενώ σε οποιαδήποτε άλλο μέσο, λ.χ. στο αυτοκίνητο είσαι κλεισμένος μέσα και όλα τα βλέπεις μέσα από το παράθυρο του.
Σ΄ ένα ταξίδι με μηχανή έχεις όλες τις αισθήσεις σου γεμάτες, νοιώθεις τις κλιματολογικές αλλαγές, εύκολα σταματάς για να ξαποστάσεις, για να αλλάξεις πορεία.
Αν ρωτούσα κάποιον σε ποια κατηγορία εντάσσεται τον μοτοσικλετιστή, η απάντηση είναι αυτονόητη. Ακόμη κι όταν ο μοτοσικλετιστής ταξιδεύει ομαδικά, είναι μοναχικός.
Οι Έλληνες ήταν ανέκαθεν λαός ταξιδιάρικος. Ήταν ή και είναι (;) ακόμη ταξιδευτές.
Κλεοπάτρα Τσάκουρη
Ένα όμορφο, ζεστό, ανθρώπινο ταξίδι ενός Άγγλου ιερωμένου, που πετυχημένα για να πει τις αλήθειες του και να ξεσκεπάσει όλη την ομορφιά, την ευαισθησία, τη λεπτή ειρωνεία της ψυχής του, παίρνει το ρόλο του Γιόρικ, του Γελωτοποιού του βασιλιά της Δανίας (στο έργο του Σαίξπηρ), και λέει πράγματα, απόψεις, σκέψεις, που δεν θα τολμούσε να πει ως απλός ιερέας Στέρν.
Παύλος Νεράντζης
Διαβάζω στο οπισθόφυλλο του βιβλίου που εκδόθηκε το 1768, μόλις ένα μήνα πριν τον πρόωρο θάνατο του συγγραφέα σε ηλικία 54 ετών. «Η λέξη «αισθηματικός» ήταν μία λέξη της μόδας στο Λονδίνο της εποχής εκείνης, με αποτέλεσμα η χρήση της να φτάνει στα άκρα, όπως «αισθηματικό» γεύμα ή «αισθηματικός» περίπατος».
Παίζοντας με τις λέξεις σήμερα αντί του sentimental, συναισθηματικός, αισθηματικός θα μπορούσαμε κάλλιστα να χρησιμοποιήσουμε τη λέξη sensual, αισθησιακός και δεν νομίζω ότι θα πέφταμε έξω για να περιγράψουμε ένα ταξίδι σ΄ έναν ωραίο τόπο συντροφιά με το συναίσθημά μας.
Ο εκδότης αναφέρει ακόμη στο οπισθόφυλλο ότι ο Στερν «παίζοντας για άλλη μία φορά το ρόλο του Γιόρικ, ταξιδεύει σε μία ξαφνική παρόρμηση για να ανακαλύψει την ανθρώπινη ψυχή και μαζί τη δική του». Ο συγγραφέας δηλαδή δεν ενδιαφέρεται για ό,τι συνήθως αναζητά ο σύγχρονος άνθρωπος που επισκέπτεται άλλους τόπους, δηλαδή τις επισκέψεις σε μουσεία και εστιατόρια, σε αξιοθέατα και απολαύσεις. Για τον Στερν το ταξίδι σε δύο χώρες είναι η αφορμή για ένα εσωτερικό ταξίδι. Αυτό, δηλαδή ο χαρακτήρας, το περιεχόμενο, το νόημα εν τέλει
ενός ταξιδιού είναι που με έλκυσε το ενδιαφέρον για να σας πω ορισμένες σκέψεις που στο παρελθόν δημοσιοποίησα.
Σημασία έχει το ίδιο το ταξίδι. Ταξιδεύω, γνωρίζω άλλους τόπους, άλλους ανθρώπους, άλλες κουλτούρες. Ταξιδεύω, γιατί επιμηκύνω τη διάσταση του τόπου. Έτσι αναζωογονούμαι. Ζω. Μ΄άλλα λόγια καθότι η διάσταση του χρόνου είναι πεπερασμένη, το ταξίδι είναι μία απάντηση στο θάνατο.
Σκοπός ενός ταξιδιού, όταν δεν είναι επαγγελματικό, όταν δεν συνδέεται με τη μετανάστευση, είναι η αναψυχή. Η ξεκούραση. Η αναζήτηση του χαμένου χρόνου. Του ελεύθερου χρόνου στην καθημερινότητά μας. Αυτό είναι το όνειρο των διακοπών: το ταξίδι. Από το κλασσικό «Το δικαίωμα στην τεμπελιά» του Πόλ Λαφάργκ μέχρι το «Επανάσταση και καθημερινή ζωή» της Αγκνές Χέλερ και την «Επανάσταση της καθημερινής ζωής» του Ράουλ Βανεγκέμ πολλά έχουν γραφεί για το θέμα.
Στόχος των διακοπών, -της διακοπής δηλαδή από την εργασία, τη δουλειά, τη δουλεία, εφόσον οποιαδήποτε απασχόληση, ακόμη και η πλέον δημιουργική, εμπεριέχει, τα στοιχεία της επανάληψης και του καταναγκασμού-, είναι η ανανέωση των δυνάμεων ώστε να μην πέσει η παραγωγικότητα μας. Κι αυτό χάρη στην αλλαγή παραστάσεων, στην αλλαγή κλίματος, μακριά από τη γκρίζα καθημερινότητα. Ο πρώτος ταξιδευτής ήταν ο Οδυσσέας. Ο πρώτος τουρίστας ο Μάρκο Πόλο.
Πως αξιοποιείται και κυρίως πως οργανώνεται ο ελεύθερος χρόνος των διακοπών, δηλαδή ένα ταξίδι; Ο οικονομικός παράγοντας και η έλλειψη χρόνου για την οργάνωση των διακοπών είναι οι βασικοί παράγοντες που οδηγούν τους περισσότερους στην επιλογή του τελικού προορισμού. Κι αν ο προορισμός είναι μακρινός, συνήθως απευθυνόμαστε σε κάποιο πρακτορείο. Αν κοντινός, πηγαίνουμε, ρωτώντας… Αν δεν έχουμε χρόνο, εντασσόμαστε στην κατηγορία «τουρίστας- μάζα» με πρώτους διδάξαντες τους Γιαπωνέζους. Σε κάθε περίπτωση εταιρίες κολοσσοί
και τουριστικά γραφεία προγραμματίζουν τα πάντα, υποσχόμενα μαγευτικά ταξίδια.
Ταξιδεύουμε, καταναλώνουμε κι αν όλα πάνε καλά και δεν υπάρξει κάποιο πρόβλημα με τα δωμάτια, το service, κλπ., επιστρέφουμε ικανοποιημένοι. Μόνον που ελάχιστα συνήθως έχουμε δει από τον τόπο που έχουμε επισκεφτεί και το κυριότερο δεν έχουμε έρθει σε επαφή με τους ντόπιους, με την κουλτούρα τους.
Αν αντίθετα αφιερώσουμε λίγα λεπτά της μέρας εγκαίρως, τότε μπορούμε και ν΄ απολαύσουμε. Να γίνουμε ταξιδευτές και όχι τουρίστες. Να κινηθούμε όπου θέλουμε και όπως θέλουμε και όχι οι άλλοι να επιλέξουν πριν από μας πώς θα ταξιδέψουμε. Ο τουρίστας εναποθέτει σ΄ ένα γραφείο ταξιδίων την οργάνωση των διακοπών του, του ελεύθερου χρόνου του. Ο ταξιδευτής αυτοοργανώνεται, σχεδιάζει μόνος του τη διαδρομή, επιλέγει ο ίδιος τον τόπο που θα επισκεφτεί και όλες τις λεπτομέρειες.
Ο τουρίστας μετακινείται συνήθως ομαδικά με άλλους, εντάσσεται σε οργανωμένα γκρουπ. Ο ταξιδευτής συνήθως είναι μόνος του.
Ο τουρίστας επισκέπτεται μέρη πολυσύχναστα. Ο ταξιδευτής προτιμά άγνωστους τόπους, απομονωμένα, μη τουριστικά μέρη. Ο τουρίστας είναι μαζικός, δεν έρχεται σ΄ επαφή συνήθως με το φυσικό και το πολιτιστικό περιβάλλον. Ο ταξιδευτής το επιδιώκει. Ο τουρίστας αρέσκεται να καταναλώνει. Ο ταξιδευτής κάνει ταυτόχρονα ένα εσωτερικό ταξίδι.
Κάποτε ο περιηγητής ταξίδευε σε άγνωστους, μακρινούς τόπους, ορισμένες φορές με κίνδυνο της ζωής του. Τα πάντα έπρεπε να τα προγραμματίσει, να τα σχεδιάσει.
Η βιομηχανία του τουρισμού, όμως, δεν θέλει ταξιδευτές. Θέλει μαζικούς τουρίστες. Πακέτα αλά γιαπωνέζικα. Γιατί έτσι κερδοφορεί.
Ένα ταξίδι με μηχανή είναι μια απόλαυση. Είναι μια πρόσκληση, γιατί δοκιμάζεται και ο αναβάτης και η μοτοσικλέτα, και αυτός και Αυτή. Ένα ταξίδι με μηχανή είναι μια πρόσκληση να γνωρίσει κανείς νέους τόπους, μέρη που δεν έχει δει. Να γνωρίσει άλλους λαούς, τον πολιτισμό τους, τα ήθη και έθιμα. Έχω επισκεφτεί πολλές χώρες, αλλά ακόμη και σ΄ αυτές, που είχα ταξιδέψει αεροπορικώς ή με αυτοκίνητο, δεν τις γνώρισα τόσο από κοντά όσο όταν τις επισκέφτηκα με μοτοσικλέτα.
Ένα ταξίδι με μηχανή ξεκινά από το κατώφλι του σπιτιού μας. Δεν έχει σημασία να φτάσεις στον προορισμό σου όσο ο δρόμος. Στη μοτοσικλέτα ταξιδεύεις πάνω σε κάτι, σε δύο τροχούς, όπως κάποτε πάνω στα άλογα, ενώ σε οποιαδήποτε άλλο μέσο, λ.χ. στο αυτοκίνητο είσαι κλεισμένος μέσα και όλα τα βλέπεις μέσα από το παράθυρο του.
Σ΄ ένα ταξίδι με μηχανή έχεις όλες τις αισθήσεις σου γεμάτες, νοιώθεις τις κλιματολογικές αλλαγές, εύκολα σταματάς για να ξαποστάσεις, για να αλλάξεις πορεία.
Αν ρωτούσα κάποιον σε ποια κατηγορία εντάσσεται τον μοτοσικλετιστή, η απάντηση είναι αυτονόητη. Ακόμη κι όταν ο μοτοσικλετιστής ταξιδεύει ομαδικά, είναι μοναχικός.
Οι Έλληνες ήταν ανέκαθεν λαός ταξιδιάρικος. Ήταν ή και είναι (;) ακόμη ταξιδευτές.
Κλεοπάτρα Τσάκουρη
Ένα όμορφο, ζεστό, ανθρώπινο ταξίδι ενός Άγγλου ιερωμένου, που πετυχημένα για να πει τις αλήθειες του και να ξεσκεπάσει όλη την ομορφιά, την ευαισθησία, τη λεπτή ειρωνεία της ψυχής του, παίρνει το ρόλο του Γιόρικ, του Γελωτοποιού του βασιλιά της Δανίας (στο έργο του Σαίξπηρ), και λέει πράγματα, απόψεις, σκέψεις, που δεν θα τολμούσε να πει ως απλός ιερέας Στέρν.
Το απόλαυσα. Οι ιδέες του, τα λεπτά
αισθήματα μ’ άγγιξαν. Ένοιωσα, παρατηρώντας στα κείμενα του, την καλοσύνη που
πρέπει να διέπει την ανθρώπινη ψυχή ώστε να προχωρήσει μπροστά.
Δίνει μηνύματα μόνο με την αφήγηση
του, αβίαστα, χωρίς προσπάθεια. Βλέπουμε ότι και στις μεγαλύτερες δυσκολίες ο
άνθρωπος μπορεί με την εξυπνάδα, την ευγένεια και τη θαρραλέα στάση του να αντεπεξέλθει
στα εμπόδια.
Το χιούμορ, η αθωότητα, η πονηριά
εναλλάσσονται και δίνουν απίστευτη γοητεία στη γραφή, στη γλώσσα του συγγραφέα.
Δείχνει ξεκάθαρα ότι είναι βαθύς γνώστης της ανθρώπινης φύσης, παρατηρώντας τόσο
τα εξωτερικά χαρακτηριστικά, όσο και τη συμπεριφορά των ανθρώπων.
Στεφανία Βελδεμίρη
Ένα βιβλίο για ένα ταξίδι, χωρίς περιγραφές τόπων, τοπίων, τοποθεσιών, αρχιτεκτονικής, μνημείων και έργων της τέχνης. Ένα βιβλίο για ένα ταξίδι ανάμεσα στις διαφορετικές νοοτροπίες των ανθρώπων, τις συμπεριφορές, τα χούγια, τις συνήθειες, τον τρόπο ομιλίας, της ιδιοσυγκρασίας. Ένα ταξίδι - κυνήγι θησαυρού του έρωτα. Του τυχαίου έρωτα, του στοχευμένου έρωτα. Λιτό και λεπτό χιούμορ, ειρωνεία σε σωστή δόση. Καθώς διαβάζω σκέφτομαι ασταμάτητα την λέξη "κομψότητα". Το μυαλό καθαρίζει από την σαφήνεια των προτάσεων. Σίγουρα θα ήθελα να ήμουν συνταξιδιώτησσα σε μια άμαξα με αυτόν τον τρελό τύπο. Ακόμη πιο σίγουρα, θα ήθελα, στο γεύμα, στο δείπνο ή στον καφέ, να μου κρατάει το χέρι.
Στεφανία Βελδεμίρη
Ένα βιβλίο για ένα ταξίδι, χωρίς περιγραφές τόπων, τοπίων, τοποθεσιών, αρχιτεκτονικής, μνημείων και έργων της τέχνης. Ένα βιβλίο για ένα ταξίδι ανάμεσα στις διαφορετικές νοοτροπίες των ανθρώπων, τις συμπεριφορές, τα χούγια, τις συνήθειες, τον τρόπο ομιλίας, της ιδιοσυγκρασίας. Ένα ταξίδι - κυνήγι θησαυρού του έρωτα. Του τυχαίου έρωτα, του στοχευμένου έρωτα. Λιτό και λεπτό χιούμορ, ειρωνεία σε σωστή δόση. Καθώς διαβάζω σκέφτομαι ασταμάτητα την λέξη "κομψότητα". Το μυαλό καθαρίζει από την σαφήνεια των προτάσεων. Σίγουρα θα ήθελα να ήμουν συνταξιδιώτησσα σε μια άμαξα με αυτόν τον τρελό τύπο. Ακόμη πιο σίγουρα, θα ήθελα, στο γεύμα, στο δείπνο ή στον καφέ, να μου κρατάει το χέρι.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου